Altılı Masa’nın anayasa değişikliği önerisi: Cumhurbaşkanının yetkileri sembolik olacak, halkoyuyla, bir kez, yedi yıl için seçilecek

Altılı Masa’nın anayasa değişikliği önerisi “toplumsal sözleşme taslağı” olarak kamuoyuna sunuldu. Bugün (28 Kasım) yapılan tanıtım toplantısı ile açıklanan anayasa değişikliği önerisinde cumhurbaşkanının görev süresi yedi yıla çıkarılırken, halk tarafından seçilmesi ve yalnızca bir dönem görevde kalması öngörülüyor. Cumhurbaşkanının yetkileri, parlamentarizme uygun olarak sembolik konularla sınırlandırılacak. Anayasa taslağı hayata geçirilirse, ifade özgürlüğü ilk kez anayasal güvenceye alınacak, siyasi parti kapatmak ve milletvekillerinin dokunulmazlıklarının kaldırılması zorlaştırılacak. Altılı Masa, yeni anayasa ile uluslararası anlaşmalarda TBMM’yi yetkilendirerek İstanbul Sözleşmesi’ni hatırlatırken, kadına şiddetten hüküm giymiş kişilerin milletvekili seçilemeyeceğini vaat ediyor. 

Altılı Masa Anayasal  ve Yasal Reform Komisyonu, “bir toplumsal sözleşme taslağı” olarak Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Anayasa Değişikliği Önerisi metnini, “Şimdi demokrasi zamanı” sloganıyla açıkladı. 1982 Anayasası’nın 84 maddesi ile dokuz bölüm başlığı, alt başlık ve madde başlığında değişiklik önerisi getiren komisyon üyeleri, “etkin ve katılımcı bir yasama, istikrarlı, şeffaf ve hesap verebilir bir yürütme, bağımsız ve tarafsız bir yargı, kurumsal kültürün hâkim olduğu bir kamu yönetimi ile kuvvetler ayrılığının tesis edildiği güçlü, özgürlükçü, demokratik, adil bir sistem inşa etme kararlılığı” içinde olduklarını vurguladı. 

HABER: Altılı Masa, anayasa değişiklik raporunu açıkladı – Cumhurbaşkanının yetkilerinden yargıya, seçim sisteminden kurumlara kadar pek çok değişiklik öngörülüyor 

Anayasa önerisini CHP Genel Başkan Yardımcısı Muharrem Erkek, DEVA Partisi Genel Başkan Yardımcısı Mustafa Yeneroğlu, Demokrat Parti Genel Sekreteri Serhan Yücel, Gelecek Partisi Genel Başkan Yardımcısı Serap Yazıcı, İYİ Parti Genel Sekreteri Uğur Poyraz ve Saadet Partisi Genel Başkan Yardımcısı Bülent Kaya tanıttı. Altılı Masa parti genel başkanlarının da katıldığı toplantı ile kamuoyuna açıklanan anayasa değişikliği önerisinde öne çıkan maddeler şöyle:

Cumhurbaşkanını halk seçecek, bir defa seçilebilecek, yedi yıl görevde kalacak

TBMM ve cumhurbaşkanlığı seçim döneminin belirlendiği Anayasa’nın 77. maddesinden, cumhurbaşkanlığı seçimleri ayrıldı. 2007’de yapılan anayasa değişikliği ile beş yıla inen cumhurbaşkanının görev süresinin, Anayasa’nın 101. maddesinde yapılacak değişiklikle tekrar yedi yıla çıkarılması öngörülüyor. Bir kişinin en fazla iki dönem cumhurbaşkanı seçilebilmesi şartı da bir döneme indirilecek. 

Cumhurbaşkanı yine halk tarafından seçilecek ve cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminden önce olduğu gibi, seçimle beraber partisiyle ilişkisi sona erecek. Görevi sona eren bir cumhurbaşkanı, seçimle gelinen siyasi bir görev üstlenemeyecek. Cumhurbaşkanına, TBMM Başkanı vekalet edecek. Cumhurbaşkanının kanunlar üzerindeki zorlaştırıcı veto yetkisi sona erdirilerek, geri gönderme hakkı verilecek. 104. madde ile cumhurbaşkanının tek başına kullanacağı yetkileri düzenlenirken, bu yetkileri parlamentarizme uygun olarak sembolik konularla sınırlandırılacak.

İnsan onurunu esas alan bir anayasa: “Hürriyet esas, sınırlama istisnadır”

Komisyon, Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Mutabakat Metni’ne sadık kalarak hazırladıkları anayasa değişikliği önerisinde, temel hak ve özgürlüklere geniş verdi. Temel hak ve özgürlüklerin niteliğini düzenleyen Anayasa’nın 12. maddesine “İnsan onuru dokunulmazdır ve anayasal düzenin temelidir” ifadesi eklenecek. İnsan onuru kavramının Anayasa’ya eklenmesi ile devletin temel işlevinin insan onurunu korumak ve ona saygı göstermek olduğunu vurgulamayı amaçlıyor. 

“Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması” başlıklı Anayasa’nın 13. maddesi ise “Temel hak ve hürriyetlerin üstünlüğü” olarak düzenlenecek. İlgili maddeye, “Hürriyet esas, sınırlama istisnadır. Tereddüt halinde yorum hürriyet lehine yapılır” ifadeleri eklenecek. Bölüm başlıklarında yer alan “hak ve ödevler” ise “hak ve hürriyetler” olarak değiştirilecek. Bu değişiklik, anayasanın hürriyetleri ödev ile sınırlayan anlayıştan arındırılarak, özgürlükçü bir anlayış kazanması şeklinde gerekçelendiriliyor. 

İfade özgürlüğüne anayasal güvence

“Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti” başlıklı maddenin kapsamı genişletilecek. Düşünce ve kanaat hürriyetini düzenleyen ilgili maddeye, “ifade hürriyeti” ile eklenecek. Mevcut Anayasa’da, ifade özgürlüğüne dair herhangi ibare yer almıyor. Altılı Masa’nın öngördüğü düzenleme, eleştiri özgürlüğünü anayasal güvenceye almayı ve kamu makamlarının keyfî olarak düşünce ve kanaat hürriyetini sınırlamalarını engellemeyi hedefliyor.

Siyasi parti kapatma zorlaştırılacak

Siyasi partiler hakkında kapatma davası açılabilmesi zorlaştırılıyor. Milletvekillerinin meclis kürsüsünde kullandığı ifadelerin parti kapatma davalarında delil olamayacağı düzenlenirken, şiddete başvurma ya da şiddeti teşvik hariç olmak üzere parti kapatma davalarının açılabilmesi için ihtar şartı getirilecek. 

Doğrudan AYM’ye kapatma davası açma yetkisi Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı’nın yetki alanından çıkarılıyor. Öneriye göre Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı, kapatma davası açabilmek için önce TBMM’ye başvuracak ve TBMM’de üye tam sayısının beşte üçünün (360 milletvekili) bu yönde karar vermesi halinde AYM’ye kapatma davası açabilecek.

Dokunulmazlıkların kaldırılması için salt çoğunluk kararı

Anayasa’nın “Yasama dokunulmazlığı” başlıklı 83. maddesi, “Yasama sorumsuzluğu ve dokunulmazlığı” olarak değiştirilmesi öngörülüyor. Dokunulmazlık güvencesinin siyasi saiklerle kaldırılmasını zorlaştırmak için, TBMM üye sayısının salt çoğunluğu (301 milletvekili) ile karar alınması zorunluluğu getirilecek. 

Milletvekillerinin sadece ağır ceza mahkemesinin görevine giren suçüstü halinde dokunulmazlıktan faydalanamayacak ancak milletvekili düşme kararında bireysel başvuru yoluna gitmişse AYM kararının beklenecek. 

Kadına yönelik şiddetten ceza alanlar milletvekili seçilemeyecek

Milletvekili seçilme yeterliliğine ilişkin maddede kapsam genişletiliyor. Öngörülen düzenlemeye göre, affa uğramış olsalar bile cinsel saldırı, çocukların cinsel istismarı, kadına yönelik kasten yaralama suçlarından hüküm giymiş olanlar milletvekili adayı olamayacak. 

AYM’ye bireysel başvuru hakları genişletilecek

Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) üye sayısı 15’ten 22’ye çıkarılarak, 20 üyenin TBMM, iki üyenin cumhurbaşkanı tarafından seçilmesi öngörülüyor. Anayasa’da veya Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde (AİHS) düzenlenen hakların ihlali iddiasıyla AYM’ye bireysel başvuru yolu açılıyor.

TBMM’nin uluslararası anlaşmalardan çekilme yetkisi

TBMM’nin görev ve yetkilerini düzenleyen Anayasa’nın 87.maddesine, “milletlerarası andlaşmaların onaylanmasını” ifadesine ek olarak “bu andlaşmalardan geri çekilmesini” ifadesi eklenecek. AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, 20 Mart 2021’de İstanbul Sözleşmesi’nden tek imzayla geri çekilmesini hatırlatan düzenleme, uluslararası anlaşmalardan geri çekilmeyi, TBMM’nin uygun bulması koşuluna bağlıyor.

Bütçe yetkisi yeniden TBMM’ye

Mevcut Anayasa’da ve cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde cumhurbaşkanında olan bütçe yetkisi, TBMM’ye iade ediliyor. Mevcut Anayasa’nın 161. maddesinde bütçe ve kesinhesap birlikte yer alırken, hükümetlerin politikalarını bütçe kanununun sınırlarına uygun olarak yürütmelerini sağlamak amacıyla kesinhesap Anayasa’da ayrıca 164. madde ile düzenlenecek ayrı bir maddede düzenleniyor. Değişikliğe göre, Kesinhesap Komisyonu kurularak, başkanının ana muhalefet partisinin milletvekili olması şartı getirilecek.

HSK kapatılacak, savunma ve iddia makamı eşitlenecek

Anayasa’nın 159. maddesinde birlikte düzenlenen Hâkimler ve Savcılar Kurulu (HSK) kapatılarak, Hâkimler Kurulu ve Savcılar Kurulu kurulacak. Yargı bağımsızlığının sağlanması için Adalet Bakanı ve yardımcısının Hâkimler Kurulu üyesi olmasına son verilecek. 

Yargılama sürecinin temel unsurlarından biri olan savunma makamı, ilk defa bir anayasa hükmüyle düzenlenecek. Düzenleme ile savunma makamının iddia makamıyla eşit bir statüye kavuşturulması ve adil yargılanma hakkının garanti edilmesi hedefleniyor. Bu çerçevede Türkiye Barolar Birliği’nin (TBB) özerk bir kuruluş olması da sağlanarak savunma makamının güçlendirilmesi ve avukatlık mesleğine sahip olması gereken itibarın kazandırılması amaçlanıyor. 

Altılı Masa’nın anayasa değişikliği önerisi hayata geçirilirse, Olağanüstü Hal (OHAL) Kanun Hükmünde Kararname’leri (KHK) kaldırılacak. Öneride, Olağanüstü Haller’e ilişkin tedbirlerin Olağanüstü Hal Kanunu ile düzenleneceği ve Olağanüstü Hal Kanunu ile bu kanundan kaynaklı idari eylem ve işlemlere karşı yargı yolunun kapatılamayacağı düzenleniyor. 

Sayıştay ve YSK yüksek mahkeme olacak

Sayıştay yüksek mahkeme statüsüne kavuşturularak, kurumun denetim yetkisinin kapsamı genişletilecek. Yüksek Seçim Kurulu (YSK) Anayasa’da yargı bölümünde bir yüksek mahkeme olarak düzenlenirken, kurulun niteliği açıklığa kavuşturulacak. YSK’nın seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkına ilişkin kararları AYM’nin denetimine açılacak.

RTÜK üyeleri gazeteci ve akademisyenlerden oluşacak

Radyo ve Televizyon Üst Kurulu’na (RTÜK) ilişkin düzenlemeleri içeren Anayasa’nın 133. maddesinde yapılan değişiklik ile RTÜK’ün özerklik ve tarafsızlık ilkelerine bağlı çalışacağı vurgulanırken, üye yapısında çoğulculuk sağlanması hedefleniyor. RTÜK üyeleri, basın mensupları ile iletişim ve hukuk fakültesi öğretim üyeleri arasından seçilecek. Üye seçiminde TBMM’nin nitelikli çoğunluğu aranacak.

YÖK kaldırılacak

Anayasa değişikliği önerisinde, 131. maddede yapılacak düzenleme ile Yükseköğretim Kurulu (YÖK) kaldırılması ve yerine Yükseköğretim Üst Kurulu’nun getirilmesi öngörülüyor. Söz konusu kurul, üniversitelerin akademik, idari ve mali özerklikleri ihlal edilmemek kaydıyla planlama ve koordinasyon kurulu görevini üstlenecek. 

Yükseköğretim kurumlarının yönetim ve denetiminin, bu kurumların kendi öğretim üyeleri arasından seçimle oluşturdukları organlar ile oluşturulacağı düzenlenirken, yükseköğretim kurumlarının yönetim ve denetim organları ile öğretim elemanlarının, yükseköğretim kurumları dışındaki makamlarca görevlerinden uzaklaştırılamayacaklarına da dikkat çekiliyor.

Hayvan hakları ilk kez anayasaya girecek

“Sağlık hakları ve çevrenin korunması” olarak düzenlenen Anayasa’nın 56. maddesi, “Sağlık, çevre ve hayvan hakları” olarak yeniden düzenlenecek. Buna göre, “Devlet doğal hayatı ve hayvanları korur, hayvanlara yönelik eziyet ve kötü muamele yapılmaması için gerekli tedbirleri alır” ifadeleri ile hayvan hakları, ilk kez anayasal güvence kazanacak.