Rêxistina Tenduristiyê ya Cîhanê (WHO) ji ber belavbûna lezgîn a cureyeke nû ya vîrûsa gula meymûnê (mpox) li Afrîkayê, rewşa “lezgîn a global” îlan kir. Li Komara Demokratîk a Kongoyê zêdetirî 13 hezar û 700 bûyer û 450 mirin hatin tomarkirin, û vîrûs derbasî derveyî parzemînê bû. Gelo piştî Afrîkayê vîrûsa gula meymûnê li kîjan welatan hate dîtin?
Vîrûs li derveyî Afrîkayê belav dibe
Saziya Tenduristiya Giştî ya Swêdê ragihand ku cara yekem li derveyî parzemîna Afrîkayê bûyerek Clade 1b, cureyeke metirsîdartir a gula meymûnê, hate tespîtkirin. Cîgira Serokê Saziyê Olivia Wigzell diyar kir ku kesê enfektebûyî li herêmeke ku li Afrîkayê pêleke mezin a nexweşiyê lê heye bûye.
Li Pakistanê jî sê bûyerên gula meymûnê hatin tespîtkirin. Beşa tenduristiyê ya parêzgeha Xêber Paxtûnxwa ya Bakur ragihand ku di sê nexweşên ku ji Emîratên Erebî yên Yekbûyî hatine de vîrûs hatiye dîtin. Rêveberê Giştî yê Xizmetên Tenduristiyê Salim Xan got ku teşxîsa du nexweşan a gula meymûnê hatiye pejirandin û nimûneyên nexweşê sêyem ji bo Enstîtuya Neteweyî ya Tenduristiyê li Îslamabadê hatine şandin.
Çînê tedbîrên xwe yên li dijî vîrûsa gula meymûnê zêde kirin. Rêveberiya Gumrukê ragihand ku ew ê ji bo şeş mehan kesên ku dikevin welêt û tiştên ku tên welêt ji aliyê gula meymûnê ve bişopînin. Ji kesên ku ji welatên ku pêla gula meymûnê lê heye tên û yên ku bi bûyerên gula meymûnê re têkildar bûne an jî nîşan nîşan didin, hate xwestin ku agahiyê bidin gumrukê.
Pispor bi fikar in
Dr. Jonas Albarnaz, pisporê vîrûsên gulê ji Enstîtuya Pirbright, diyar kir ku yekem bûyera li derveyî Afrîkayê bi fikarî ye û got ku belavbûn “dibe ku ji ya ku me duh dizanî mezintir be”. Dr. Brian Ferguson, Doçentê Îmûnolojiyê li Zanîngeha Cambridge jî diyar kir ku rewş “bi eşkereyî pêşveçûneke bi fikarî ye”, lê dema ku mirov li şideta pêlê û belavbûna wê ya li Afrîkayê binêre, ne tiştekî şaşwaz e.
Bi daxuyaniya dawî ya WHO û îlankirina vîrûsa gula meymûnê wek “rewşa lezgîn a tenduristiya giştî ya girîngiya navneteweyî”, dibe ku bibe sedem ku alîkariya zêdetir ji bo herêmên herî zêde bandor lê bûne were pêşkêşkirin. Lêbelê pispor ji kêmbûna derziyên ku ji bo kesên di bin xeterê de ne an jî yên ku bi kesên enfektebûyî re têkiliya nêzîk hene û fonên ku ji bo gihandina van derziyan ji bo kesên ku herî zêde hewceyî wan in, bi fikar in.
Navenda Ewropayê ya Pêşîlêgirtina û Kontrola Nexweşiyan diyar kir ku nîşanên gula meymûnê bi gelemperî 6-13 roj piştî enfeksiyonê wek germahî, serêş, birîn an jî birîn û êşa masûlkeyan derdikeve holê. Piraniya kesan nîşanên sivik heya navîn dijîn û bi temamî baş dibin, lêbelê kesên ku pergala wan a berxwedanê lawaz e di bin xetereke mezintir de ne.
Gula meymûnê çi ye? Nîşanên nexweşiyê çi ne?
Medyascope'un günlük e-bülteni
Andaç'a abone olun
Editörlerimizin derlediği öngörüler, analizler, Türkiye’yi ve dünyayı şekillendiren haberler, Medyascope’un e-bülteni Andaç‘la her gün mail kutunuzda.
Vîrûsa gula meymûnê vîrûsek e ku ji malbata “Orthopoxvirus” e û bûye sedema enfeksiyoneke kêm tê dîtin li mirovan. Cara yekem di sala 1958’an de li meymûnên laboratorê hate naskirin, û bûyera yekem a li mirovan di sala 1970’yî de li Komara Demokratîk a Kongoyê hate raportkirin.
Nîşanên wê ev in:
- Germahiya bilind
- Serêş
- Êşa pişt û milan
- Êş û werimîna masûlkeyan
- Xurîn, sorî û werimîn li ser çermî (bi gelemperî li ser rû, nav destê mirov û binê lingan)
Enfeksiyon bi gelemperî 14 heya 21 rojan didome û bi piranî bi xwe derbas dibe. Vîrûs dikare bi têkiliya nêzîk, têkiliya zayendî, têkiliya çermî û axaftin an jî bêhnkişandinê ji nêzîk ve belav bibe. Tê gotin ku derziyên ku li hemberî nexweşiya gulê hatine pêşxistin, li hemberî gula meymûnê bi rêjeya sedê 85 parastinê pêk tînin.
