Aşıya erişimdeki eşitsizlik giderek büyüyor: Kuzey Amerika’nın yüzde 52’sine, Avrupa’nın yüzde 36’sına aşı yapılırken Afrika nüfusunun yalnızca yüzde 1,6’sı aşıya ulaşabildi

Aşılama sürecine geçilmesiyle beraber dünya genelinde koronavirüs salgınıyla mücadele açısından farklı bir döneme girilse de aşılara ulaşmada yaşanan eşitsizlik, salgının her bölgede farklı şekilde ilerlemesine neden oluyor. Aşı tedariki açısından dünyanın kalanına kıyasla oldukça geride kalan Afrika ülkeleri aşıya ulaşmakta büyük sorun yaşarken bu sorunun kısa vadede çözülmesi mümkün görünmüyor. 

İki ülke dışında nüfusunun en az yüzde 5’ini aşılayabilen hiçbir Afrika ülkesi yok

1 milyar 314 milyon insanın yaşadığı Afrika kıtasındaki aşı çalışmalarına ilişkin güvenilir verilere ulaşmak da oldukça zor. New York Times ve Reuters’ın şu ana kadar ulaştığı verilere göre, Afrika nüfusunun yalnızca yüzde 1,62’sine en az bir doz aşı yapılabildi. Bu da yaklaşık 20 milyon insana aşı uygulandığı anlamına geliyor. Bu aşıların hemen hemen yarısı Fas’ta yapıldı. Afrika’nın güneydoğusunda bulunan ada ülkesi Seyşeller ise nüfusunun yarısından fazlasını aşılayabilen tek Afrika ülkesi. 100 bin nüfusa sahip Seyşeller’de yaklaşık 70 bin doz aşı yapıldığı belirtiliyor. Bu iki ülke dışında dışında iki milyon doz aşıya ulaşabilen veya nüfusunun en az yüzde 5’ini aşılayabilen hiçbir Afrika ülkesi yok. 

New York Times’ın verilerine göre Kuzey Amerika’nın yüzde 52’sine, Avrupa’nın yüzde 36’sına, Güney Amerika kıtasının yüzde 20’sine, Asya nüfusunun ise yüzde 14’üne aşı yapılırken Afrika’da yaşayan insanların yalnızca yüzde 1,6’sına en az bir doz aşı uygulanabildi.

Afrika’da bin kişi başına sekiz doz aşı yapıldı, henüz aşıya ulaşamayan Afrika ülkeleri bulunuyor

Dünya genelinde şu ana kadar 1,34 milyar doz aşı yapılırken Afrika’da yalnızca 20 milyon doz civarı aşı yapılabildi. İspanya, İtalya, Almanya, Fransa ve Birleşik Krallık gibi ülkelerin her birinde yapılan aşı sayısı tüm Afrika ülkelerinde yapılandan daha fazla. Bunun yanı sıra, Avrupa ülkelerin büyük kısmı nüfusunun hemen hemen yarısını aşılarken Afrika’da 100 binden fazla nüfusa sahip ülkeler arasında bunu başarabilen herhangi bir ülke bulunmuyor. 

Birleşik Krallık’ta, Afrika kıtasının tamamına uygulanandan iki buçuk kat fazla aşı yapılırken ABD’de ise Afrika’da yapılandan 13 kat fazla aşılama yapıldı. Şu ana kadar dünya genelinde bin kişi başına 150 doz aşı yapılırken Afrika’da ise bin kişi başına sekiz doz aşı yapılabildiği tahmin ediliyor. Tanzanya, Burundi, Burkina Faso, Orta Afrika Cumhuriyeti, Çad ve Eritre gibi ülkeler henüz aşıya ulaşamadı. 

Afrika’ya COVAX aracılığıyla aşı gönderiliyor

Koronavirüs Aşıları Küresel Erişim Programı (COVAX), Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından 2021 yılı sonuna dek iki milyar doz aşının eşit bir şekilde üretilmesini ve dağıtılmasını sağlamak amacıyla kuruldu. Birleşmiş Milletler (BM) ve Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) da bu oluşuma dahil. COVAX’ın hedefi “2021 yılı sonuna kadar iki milyar koronavirüs aşısının dünyadaki yoksul ülkelerin nüfuslarının dörtte birine ulaştırılması.” Ülkeler, yaptıkları ödeme miktarında aşıyı bu platform üzerinden alma hakkı kazanırken platformda ilk grupta gelişmiş ülkeler, ikinci grupta düşük ve orta gelirli ülkeler yer alıyor. İkinci gruptaki ülkelerin, yatırım yapmasalar da aşılar geliştirildiğinde “adil bir şekilde” aşıya ulaşma hakları var.

Afrika’da aşılama 1 Mart 2021 tarihinde başladı

Afrika ülkelerinde uygulanan aşıların büyük kısmı COVAX aracılığıyla kıtaya iletildi. 1 Mart 2021 tarihinde COVAX vasıtasıyla yaklaşık 10 milyon doz aşı Afrika’ya ulaştırıldı. İlk doz aşılar Fildişi Sahilleri ve Gana’da uygulanmaya başladı. Gana 600 bin, Fildişi Sahilleri 504 bin doz aşı aldı. İki ülkede de AstraZeneca aşısı yapıldı. 

Afrika’ya gönderilen aşıların yüzde 93’ü toplam 10 ülkeye dağıtıldı

COVAX, Afrika kıtasına 600 milyon doz aşı ulaştırmayı planlıyor. Bir kişiye iki doz aşı üzerinden hesaplandığında bu miktar Afrika nüfusunun yaklaşık yüzde 20’sinin aşılanması anlamına geliyor. DSÖ Afrika Bölgesi’nin açıklamalarına göre, şu ana kadar COVAX kapsamında 44 Afrika ülkesi için bağışlar ve ikili anlaşmalar yoluyla aşı tedarik edildi. Ancak aşıların yüzde 93’ü toplam 10 ülkeye dağıtıldı.

Afrika’nın önde gelen halk sağlığı enstitülerinden Kenya’nın başkenti Nairobi merkezli Afrika Nüfus ve Sağlık Araştırma Merkezi’nin direktörü Doktor Catherine Kyobutungi, Afrika kıtasının genelinde aşının dağıtılmasına yönelik sorunlar olduğunu belirtti. Kyobutungi, Senegal, Ruanda ve Gana gibi ülkelerin nüfusunun yüzde 2’sini aşılayabildiğini söylerken Ruanda’nın aşı dağıtımında daha başarılı olduğunu, başkent Kigali’de hapishanede kalanların, Uber ve taksi şoförlerinin, market çalışanlarının ve yaşlıların aşılandığını, diğer bölgelerde ise önceliğin sağlık çalışanlarına verilerek kısa sürede eldeki aşıların kullanıldığını söyledi. Kyobutungi’nin açıklamalarına göre, Afrika’ya ulaştırılan COVAX aşısının miktarı planlanan takvimin yüzde 20’si kadar yavaş ilerliyor. DSÖ de ülkeleri, COVAX’a daha fazla yardım yapmaya çağırıyor.

Afrika’da AstraZeneca aşısı kullanılıyor

Diğer aşılara göre hem daha az maliyetli hem de lojistiği ve saklaması kolay olduğu için Afrika’da İngiliz-İsveç menşeli firma AstraZeneca ile Oxford Üniversitesi’nin geliştirdiği AstraZeneca/Oxford aşısı uygulanıyor. Ancak AstraZeneca aşısını kullanmayı tercih etmeyen Afrika ülkeleri de var. Güney Afrika’nın en büyük şehri Johannesburg’daki Witwatersrand Üniversitesi tarafından yapılan bir araştırma, AstraZeneca aşısının, koronavirüsün Güney Afrika varyantına karşı sınırlı etkinlik gösterdiğini öne sürmüştü. Bu çalışmanın ardından Güney Afrika hükümeti aşının kullanımını askıya aldı. DSÖ ise AstraZeneca aşısının tüm ülkelerde ve tüm mutasyonlara karşı kullanılabileceği görüşünde.

Güney Afrika elindeki bir milyon doz aşıyı sattı

Güney Afrika Cumhuriyeti Sağlık Bakanı Zweli Mkhize, 22 Mart 2021 tarihinde yaptığı açıklamada Güney Afrika varyantı olarak bilinen mutant koronavirüse karşı etkili olmadığı gerekçesiyle bir milyon doz AstraZeneca aşısının Afrika’daki 14 ülkeye satıldığını duyurdu. Güney Afrika’da BioNTech ve Johnson & Johnson aşıları uygulanmaya devam ederken bu aşıların sayısının yetersiz olması nedeniyle ülke genelindeki aşılama hızı büyük bir düşüş gösterdi. 58 milyon nüfusa sahip Güney Afrika’da şu ana kadar ülke genelinde yaklaşık 350 bin doz aşı uygulanabildi. Güney Afrika’da bir milyon 600 binden fazla vaka tespit edilirken koronavirüs kaynaklı ölüm sayısı 55 bine yükseldi. 

DSÖ Afrika Direktörü Matshidiso Moeti, Güney Afrika’nın bir günde iki bin vaka bildirdiğini ve Güney Afrika’da kış aylarının başlamasıyla koronavirüs vaka sayılarında yeniden ciddi yükselişler olabileceğini söyledi. 

Tedarik edilen aşıların uygulanmasında da sorunlar var

Aşılamadaki düşük seyrin farklı nedenleri de var. Afrika’nın geneline yayılan sağlık çalışanı sayısının azlığı, koruyucu ekipmanların nicel ve nitel yetersizliği gibi kronik sorunların yanı sıra, bazı ülkelerde son kullanma tarihi geçen binlerce aşı kullanılamaz hale geliyor. Güney Sudan ve Malavi’de yaklaşık 75 bin doz aşı kullanılamadan çöpe gitti. Demokratik Kongo Cumhuriyeti ise COVAX programı kapsamında aldığı 1,7 milyon aşının büyük bir bölümünü kullanamayacağını açıkladı.

Nijeryalı yetkililer ise teknik yetersizlikler nedeniyle teslim aldıkları aşı dozlarının kısa sürede uygulanmasının mümkün olmadığını belirterek aşıların bir bölümünü komşu ülkeleri Togo ve Gana’ya gönderdi. DSÖ, yalnızca Togo ve Gambiya’nın ellerindeki aşı dozlarının tamamını son kullanma tarihinden önce kullandıklarını bildirdi.

Nijerya’dan nisan ayında yapılan açıklamada, alınan ilk doz aşıların bir kısmının daha sonra aşı gelmemesi ihtimali nedeniyle saklandığı duyurulmuştu. DSÖ ise bu aşıların kullanılması gerektiğini ve risk gruplarındaki kişilere en az bir doz aşı uygulanmasının ölüm oranlarını büyük ölçüde azalttığını belirtmişti. 

“Aşılar hakkındaki abartılı ‘yan etki’ iddiaları da sayının düşmesine neden oluyor”

Afrika Nüfus ve Sağlık Araştırma Merkezi Direktörü Doktor Catherine Kyobutungi, aşı tedarikindeki sıkıntıların yanı sıra, aşılar hakkındaki dezenformasyon ve yan etkiler hakkındaki abartılı rapor ve söylentilerin de yapılan aşı miktarının düşmesinde etkili olduğunu söyledi.  

Afrika’da 4 milyon 600 bin koronavirüs vakası tespit edildi

DSÖ Afrika Bölgesi’nin Twitter üzerinden yaptığı açıklamaya göre, şu ana kadar Afrika’da yaklaşık 4 milyon 600 bin koronavirüs vakası tespit edilirken hastalık nedeniyle 125 binden fazla insan hayatını kaybetti. Afrika ülkeleri geçen iki ay içinde vaka sayısında yeni bir zirve daha yaşarken bir haftada kıta genelinde tespit edilen yeni vaka sayısı 74 binin üzerine çıktı.