Elektrikli scooter son zamanlarda, herkesin koşar adımlarla bir yerlere yetişmeye çalıştığı kalabalık, hızlı ve gri kentlerin trafik sorununa can simidi olma görevini üstleniyor. Hareketliliği artırdığı söylenen elektrikli scooterlar, karbon salımını ve egzoz emisyonunu azalttığı için “çevre dostu” olarak da nitelendiriliyor. Nişantaşı Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Bölümü akademisyenlerinden Rabia Kaya ve Osman Şengül, Türkiye’deki elektrikli scooter kullanıcılarının yaşadığı sorunları, İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Ulaşım Planlama Şube Müdürü Emel Günay kullanıcıların uyması gereken kuralları, Yol ve Sürüş Güvenliği Uzmanı Mert İntepe ise alınması gereken önlemleri Medyascope‘tan Buket Topaktaş ve Sedat Elbasan’a anlattı.
Elektrikli scooter, kalabalık ve günün her saati trafik sorununun yaşandığı kentlerde alternatif bir ulaşım aracı olarak karşımıza çıkıyor. Dünya genelinde milyonlarca kullanıcısı olduğu bilinen elektrikli scooterlar, karbon salımını ve egzoz emisyonunu azalttığı için “çevre dostu” olarak da nitelendiriliyor. Koronavirüs salgını ve kiralanabilir elektrikli scooter hizmeti veren firmalarla birlikte scooter kullanıcılarının sayısının arttığı söylenebilir. Parkta otururken, kaldırımda yürürken veya manavda alışveriş yaparken kısacası her an yanınızdan hızla bir elektrikli scooter geçebilir.
“Büyük bir iklim krizi kapımızda, scooterları bu açıdan destekliyoruz”
Medyascope‘a konuşan İBB Ulaşım Planlama Şube Müdürü Emel Günay, belediye olarak sürdürülebilir ulaşımı desteklediklerini belirterek, “Çağımızda artık motorlu araçlardan elektrikli araca geçişi, sürdürülebilir bir ulaşımı desteklememiz gerekiyor. Scooterlar mikromobilite araçları, büyük bir iklim krizi kapımızda bu açıdan destekliyoruz” dedi.
Medyascope‘a konuşan Yol ve Sürüş Güvenliği Uzmanı Mert İntepe de scooterların dünyanın her yerinde kullanıldığını, mikromobilite aracı olduğunu, dünya şehirlerinin getirdiği teknoloji ile kullanımının artacağını vurguladı.
“Trafik sorununun tek alternatifi scooter gibi mobil araçlar”
Medyascope‘a ulaşım aracı olarak neden elektrikli scooter tercih ettiklerini anlatan Nişantaşı Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Bölümü araştırma görevlileri Rabia Kaya ve Osman Şengül, İstanbul’un trafik sorununa işaret etti. Şengül, trafik sorunun tek alternatifinin scooter gibi mobil araçlar olduğunu söyledi. Kaya ise scooter kullanmadığı takdirde gününün yaklaşık altı saatini trafikte geçirmek zorunda kalacağını belirterek, “Anadolu yakasında oturuyorum, çok fazla trafik oluyor. Trafikte gelmem üç saat yol çekmem demek. Dönüşü de katarsak altı saatim falan yolda geçiyor. Scooterı bu sebeple tercih ettim” diye konuştu.
“Scooterım olmasa bir kadın olarak güvenlik problemi yaşayabilirim”
Rabia Kaya, scooter kullanımını Türkiye’de yaşayan bir kadın olarak avantaja çevirdiğini de sözlerine ekledi: “Saatler geri alınmıyor, karanlıkta evden çıkıyoruz. Kartal’da oturduğum için saat 06.30’daki Marmaray’a biniyorum. Scooterım olmasa güvenlik problemi yaşayacağımı düşünüyorum.”
“Bu tip araçlarda bedeniniz kaportadır”
Medyascope'un haftalık e-bülteni
Andaç'a abone olun
Editörlerimizin derlediği öngörüler, analizler, Türkiye’yi ve dünyayı şekillendiren haberler, Medyascope’un e-bülteni Andaç‘la her çarşamba mail kutunuzda.
Elektrikli scooter satın alan herkes trafiğe çıkabiliyor fakat kiralanabilir olanlarda yaş sınırı var. Bu nedenle scooterlar hem kullanıcılar hem de diğer kişiler açısından birçok risk barındırıyor.
Mert İntepe, scooter kullanımında öncelikle yaşa dikkat edilmesi gerektiğini şu sözlerle aktardı: “Önce yaş, sonra deneyim, kişisel koruyucu ekipman ve eğitime ihtiyaç var. Eğitim almadan kullanmak ya da kalabalık bir trafikte kiralayarak ana hattın üzerinde, hız limitlerine dikkat etmeden, yanlış şerit seçimi ile ölümcül bir hasarla karşı karşıya kalabilirsiniz. Çünkü bu tip araçlarda bedeniniz kaportadır.”
Yaya yolunda kullanmak ve akrobatik hareketler yaparak sürmek yasak
Emniyet Genel Müdürlüğü Trafik Başkanlığı tarafından her ay, aylık kaza istatistiklerinin yer aldığı bir rapor kamuoyu ile paylaşılıyor. Raporda kaza, yaralı ve ölü sayısının yanı sıra trafik kazalarına karışan araçların cinslerine göre dağılımı da ayrı bir bölüm olarak veriliyor. 2021 yılına ait raporları incelediğimizde kazalara karışan araçların arasında elektrikli scooterların yer almadığını gördük.
Türkiye’de, scooter kazalarına ilişkin resmi veri paylaşımı henüz mevcut değil. Basına ise 2020-2021 yılları arasında ölümle sonuçlanan dört kaza yansıdı. Kaza sayıları, diğer araçların karıştığı kazaların sayısına oranla daha az olsa da kamuoyunda büyük yankı uyandırdı.
Bu durum bakanlıkları da harekete geçirdi. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından elektrikli scooter yönetmeliği hazırlandı. Yönetmeliğe göre, scooterı yaya yolunda kullanmak ve akrobatik hareketler yaparak sürmek yasak.
“Scooterımla geçirdiğim trafik kazasından iki kırıkla kurtuldum”
Osman Şengül, taşıt yolunda scooterla giderken geçirdiği trafik kazasını ve sonrasında yaşadıklarını şöyle anlattı: “Scooterları yaya yolunda kullanmak yasak, ben de araç yolundan gidiyordum. Kırmızı ışıkta bekleyen bir araç aniden sokak arasına dalmak istedi ve çarpıştık. Tutanakta memurlar benim hatalı olduğumu, motorsuz araçların motorlu araçlara kavşaklarda yol vermesi gerektiğini yazmışlar ve ben o kazadan iki kırıkla kurtuldum.”
Konu hakkında bilgi veren Emel Günay, scooterın taşıt olarak tanımlandığına dikkat çekerek, “Yayadan scooterların kesinlikle ayrılması gerekiyor. Bu nedenle yaya kaldırımlarında, yaya için ayrılmış alanlarda, metrolarda sürmek yasak. 50 kilometre hız sınırının altında olan yollarda en sağ şeritte kullanmaları gerekiyor” diye konuştu.
“Kaldırımdan gitmemiz yasak, araç yolundan gittiğimizde de sürücü bizi öldürebiliyor”
Scooterların kaldırımda sürülmesinin yasak olmasından yakınan Rabia Kaya, “Kaldırımdan gitmem yasak, araç yolundan gitmem gerekiyor, araç yolundan gittiğimde de sürücü beni ezebiliyor, öldürebiliyor. Yani biz kaldırımdan gidelim mi yoksa yoldan gidip ölelim mi, ne yapalım?” dedi.
Osman Şengül de “Ya da yoldan gidip ölmediğimizde neden biz suçlu oluyoruz?” diye sordu.
“Ciddi bir yapılanma ile sorunlar çözülebilir”
Mert İntepe ise İstanbul’da altı milyondan fazla araç olduğu bilgisini paylaşarak, “Şehiriçi trafiğimiz çok kalabalık, scootera ait bir güzergâh, çizgi ile belirlenmiş bir nokta olmadığı için hepimiz trafiğin içinde hareket ediyoruz ama ciddi bir yapılanma ile bu çözülebilir” diye konuştu.
Yönetmelikte yer alan diğer kurallar şöyle:
“-Elektrikli scooterlar bisiklet yolunun olduğu yerlerde taşıt yolunda sürülemeyecek,
-Sürücüler, manevra için işaret vermeleri dışında aracı iki elleriyle kullanmak zorundalar,
-Sürücülerin araçlarını bir şeritte yan yana sürerek şeridi işgal etmesi ve başka araçlara tutunarak sürmesi yasak,
-Scooterlara birden fazla kişi binemez ve yük taşınamaz,
– İzin alınarak yapılan gösteriler dışında, akrobatik hareketler yapılarak sürülmez.“
“Scooterdan vazgeçilmez ama hayatınızdan da vazgeçilmez”
Yönetmelikte kullanıcılar için kask gibi herhangi bir koruyucu ekipman zorunlu tutulmadı. Rabia Kaya da scooter için ekipmanların yaygın olmadığını, kask dışında paten ya da motosiklet için kullanılan dizlik ve dirsekliklerin kullanılabileceğini söyledi. Güvenlik önlemi olarak herhangi bir ekipman kullanmadığını belirten Kaya, yağmurlu havalarda önlem aldığını dile getirdi: “Küçük tekerlekli araçların manevrası hızlı olabiliyor. Bu sebeple sizi kaydırıp düşürebiliyor. Yağmurlu havalarda hızımı ona göre ayarlayıp, virajlarda güvenli şekilde dönmeye çalışıyorum.”
“Scooterdan vazgeçilmez ama hayatınızdan da vazgeçilmez” diyen Mert İntepe ise ekipman kullanımının önemine dikkat çekti. “Minimum kazaları düşünmek, maksimum önlem almak gerek” diyen İntepe, trafikte görünürlüğü artırmak için emniyet yeleği giyilmesinin ve muhakkak eldiven takılması gerektiğinin altını çizdi.
“İnsanların, benim eve onlardan önce gideceğimi düşündüğü için beni kıskandığını düşünüyorum”
Kullanıcılar sadece diğer araç sürücüleriyle değil yayalarla da sorunlar yaşıyor. Scooterların geniş alan kaplaması da bu sorunların başında geliyor.
Rabia Kaya, metrodan çıkarken çoğu zaman asansör kullanamadığını çünkü yolcuların tepkisiyle karşılaştığını ancak insanların neden bu tavra büründüğünü anlayamadığını dile getirdi.
Osman Şengül de insanların hoşgörüden uzak olduğunu belirtti. İnsanların metroda bisiklet için ayrılan arka vagona kendilerini almak istemediğini söyleyen Şengül, şöyle konuştu:
“İstanbul’da insanlar hiçbir şekilde hoşgörülü değil. Kızamıyorum çünkü çok fazla çalışmak zorundalar. İnsanların, benim eve onlardan önce gideceğimi düşündüğü için beni kıskandığını düşünüyorum. Metronun arka vagonunda kavga ediyoruz. ‘Burası bisiklet vagonudur’ diye logo var, insanlar beni oraya almak istemiyor. Tartışmaya kalksak eve gidene kadar 35 defa kavga etmemiz gerekiyor. İnsanların kültürünü değiştirmemiz gerekiyor.”
2021 yılının başında yaklaşık 3 bin 900 lira olan bir scooterın şu anki fiyatı 5 bin lira civarında
Scooter, kullanıcılar için trafik sorununa çözüm sunduğu gibi yol masraflarını da azaltıyor. Ancak döviz kurundaki ani yükselişler elektronik sektörünü de doğrudan etkiliyor. Osman Şengül 4 bin 500 lira, Rabia Kaya ise 3 bin 900 lira civarında aldıkları scooterlarının şu anki fiyatının arttığını, yine de ulaşımlarının diğer vasıtalara oranla daha ucuza geldiğini aktardı.
2021 yılının başında yaklaşık 3 bin 900 lira olan bir scooterın şu anki fiyatı 5 bin lira civarında. Tek seferde böyle bir ücret ödemek her bütçe için uygun olmayabilir. Fakat scooter kullanmak için sadece satın almak gerekmiyor. ABD’de Bird ve Lime, Avrupa’da ise Voi ve Tier gibi kiralanabilir elektrikli scooter hizmeti veren firmalarla birlikte scooter kullanıcılarının sayısı arttı. Türkiye’de ise ilk elektrikli scooter girişim olan Martı, 2019’da faaliyete başladı. Emel Günay, İBB’ye 12 firmanın başvurduğunu ve hepsinin sahada bulunmaya hak kazandığını belirtti.
Geçen aylarda da Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Adil Karaismailoğlu TCDD’nin “Çuf Çuf” markasıyla scooter sektörüne gireceğini açıklamıştı. Scooter pazarının 2025 yılına kadar 38,6 milyar dolara çıkması bekleniyor. Kiralanabilir scooterların kullanımı da kolay, telefonunuza indirdiğiniz uygulama üzerinden herhangi bir firmaya ait aracı ortalama 30 saniyede kiralayabiliyorsunuz.
Konu hakkında bilgi veren Emel Günay, bu firmaların yetki belgesi almak amacıyla önce bakanlığa, daha sonra izin belgesi için İBB’ye başvurduklarını söyledi. Belediye olarak yetki belgesi, donanım gibi kriterlere baktıklarını belirten Günay, başvuruların UKOME gündemine geldiğini ve her ilçede hangi firmanın ne kadar scooter ile bulunması gerektiğine dair bir sonuç çıkardıklarını kaydetti. İstanbul’da 52 bin 182 aracın hizmet verdiğini aktaran Günay, “Bu sayılar yönetmelikte yer alan ilçe nüfusunun 200’de birini aşmayacak şekilde belirlendi. Bir ilçede beş firma sahada olabiliyor” dedi.
17 dakikalık sürüşün bedeli: 20 lira 27 kuruş
Kiralanabilir scooterlar ile ulaşım ücretinin ne kadara mal olduğunu görmek adına sizler için bir scooter kiraladık. Yolculuğumuz 17 dakika sürdü ardından kaldırımda bulunan direğe scooterı bağlayıp, fotoğrafını çekerek sürüşümüzü tamamladık. Sürüş ücreti 20 lira 27 kuruş tuttu. Scooterları yayaların geçişini engellememek şartıyla kaldırımlara park etmek serbest ancak İstanbul gibi kentlerde kaldırımlar dar olduğu için yayalar sorun yaşayabiliyor.
“Scooterlar için park alanı üzerinde çalışıyoruz”
Emel Günay, scooterlar için park alanı üzerinde çalıştıklarını ancak bunu yaparken mikromobilitenin önüne geçmeyeceklerini aktardı: “Scooterlar için park alanı üzerinde çalıştığımız bir konu ancak biliyorsunuz scooter en yakın alandan alıp, en yakın alana gitmek için kullanılıyor. Bunun önüne geçmemek için tanımlanmış alanlarda hareketi kısıtlayacak, mikromobilitenin genel yapısına aykırı bir şey yapmayı planlamıyoruz ama ana istasyonlar yapmayı düşünüyoruz, belki bu biraz zaman alabilir.”
Günay, scooterların park edilmesinin yasak olduğu alanları şöyle sıraladı: “Askeri, tarihi binalar, yaya erişimini engelleyecek şekilde parklanmalar yasak, metrobüs yollarına girmeleri yasak. Bu yasakların ana nedeni yaya sirkülasyonunu engelliyor olmaları, scooterlar bir taşıt olarak tanımlandığı için bunları belirlerken yaya trafiğinden ayrılmaları ana amacımız.”
“Kiralanan scooterlarda mutlaka lastiklere bakılmalı”
Mert İntepe ise kiralanan scooterlarda kullanıcıların kontrollerde bulunmadığına dikkat çekerek özellikle lastiklere bakılması gerektiğini dile getirdi. İntepe, lastiklerin önemini şöyle açıkladı: “Lastiklerde diş derinliklerinin olmaması fren yapıldığı zaman büyük tehlikeye yol açar. Çünkü ıslak bir zeminde hareket ettiğinizde duramayacaksınız, frene bastığınızda kayacak ve kontrol kaybı yaşayacaksınız.”
“Şirketler denetlenmediği sürece kazalar kaçınılmaz”
İntepe, scooterların trafiğe uygun olup olmadıklarını denetlemek amacıyla arabalarda olduğu gibi araç muayenesi yapılması gerektiği çağrısında bulunarak şirketler denetlenmediği, lastik, fren bakımı kontrol edilmediği sürece kazaların kaçınılmaz olduğunu aktardı.
“Scooter kullanımı ehliyetlendirilmeli”
Osman Şengül de yerel yönetimlerin scooterlar için çalışmalar yürütmesi gerektiğinin altını çizerek, “Scooter kullanımının ehliyetlendirilmesi gerektiğini düşünüyorum. Metro’da güvenliklerle sürekli tartışma yaşıyoruz. Gayrettepe Metrobüs durağından indiğiniz zaman Metro’ya kadar 1-2 kilometre mesafeyi yürümeniz gerekiyor. Ben bu mesafede scooter kullanmazsam binmemin hiçbir manası yok” diye konuştu.
Rabia Kaya, Metro’da çalışan görevliler ile de sorunlar yaşadıklarını vurguladı. Kaya, bir ay içerisinde iki farklı güvenlik görevlisinden farklı uyarılar aldığını, kurumlar ve çalışanlar arasındaki scooter kullanımına ilişkin bilgi kirliliğinin giderilmesi gerektiğini belirtti.
Emel Günay ise “Çıkardığımız yönerge ve yönetmeliklerle, denetimlerle, kullanıcıların kuralları benimsemesiyle ve bütün ulaşım türlerinin birbirine olan saygısıyla bu sorunların üstesinden geleceğiz” dedi.
