Konda Seçmen ve Sandık Analizi Raporu: “24 Haziran seçimleri, kutuplaşmanın ve kimlik siyasetine sıkışmanın teyidi oldu”

Konda Araştırma ve Danışmanlık Şirketi, ‘‘24 Haziran 2018 Genel Milletvekili ve Cumhurbaşkanlığı Seçimleri Sandık ve Seçmen Analizi’’ başlıklı bir rapor yayınladı. 32 ilde 2728 kişiyle yüz yüze görüşülerek hazırlanan rapora, 24 Haziran seçimlerinin sandık analizi, Anadolu Ajansı’nın servis ettiği geçici sonuçlar üzerinden hazırlandığı notu düşüldü.

Raporda öne çıkan başlıklar;

Batı bölgelerine doğru gelindikçe seçime katılım oranı yükseliyor

24 Haziran seçimlerinde katılım oranı yüzde 88,2, katılmayanların oranı ise 11,8 oldu. Geçersiz oylar ise toplam seçmenin yüzde 2’si oranında. Ayrıca katılım oranı doğu illerinde batıya doğru geldikçe artış gösteriyor.

Seçim bir kez daha kutuplaşmanın ve kimlik siyasetlerine sıkışmanın teyidi oldu

Raporda, partilerin oy oranları değişiyor gibi görünmesine rağmen, yerleştikleri toplumsal tabanın değişmediği tespiti yapıldı. Seçmen sayısının 2011 genel seçimlerinden bu yana yüzde 10, geçerli oy sayısının yüzde 15 artmasına rağmen AKP,MHP ve CHP’nin aldığı oy sayısı değişmedi.

AKP, MHP ve CHP’nin, seçmen sayıları ve kümeleri bakımından donmuşluk ve sıkışıklığın içinde bulunduğu tespiti de raporda yerini aldı.

AKP, sosyoekonomik gelişmişliği daha geride olan illerde daha fazla oy alıyor

Raporda, sosyoekonomik olarak gelişmişliğin daha geride olduğu illerde AKP, daha ileride olduğu illerde ise CHP yoğunlaşıyor. İYİP ve MHP ise ülke ortalamasına göre birbirlerinin simetrisinde yer alıyor. İYİP, sosyoekonomik olarak ülke ortalamasının ortaüstünde iken, MHP ortaaltında yer alıyor.

Yatay eksen etnik aidiyet, dikey eksen kentleşme ve sosyoekonomik gelişmişlik seviyesi

7 Haziran sonuçlarına göre, 24 Haziran’da HDP’den AKP’ye 0,5 puanlık oy kayışı var

Raporda, 1 Kasım seçim sonuçlarından bugüne HDP’den AKP’ye geçiş görülmediği ancak 7 Haziran sonuçlarına kıyasla HDP oylarının bir kısmının AKP’ye kaydığı, bu oranın 0,5 (250 bin kişi) olduğu belirtildi. Ayrıca kayyum atanan ilçelerde ülke oy oranları içinde 0,3 puanlık AKP’ye oy kayması olduğu tespiti yapıldı.

Ülkenin belli coğrafyalarında tek veya iki parti hakim

Türkiye’nin büyük bir kısmında seçmen iki parti arasında tercihte bulunuyor. Bu partilerin biri AKP iken, diğeri ise bölgelere, illere ve ilçelere göre değişiklik gösteriyor.

Güneydoğu Bölgesi’nde seçimlerine katılım oranında düşüş yaşandı

Raporda, Güneydoğu Bölgesi’nde, 1 Kasım seçimlerine kıyasla kayda değer bir düşüş yaşandığı belirtilirken, Orta ve Doğu Anadolu ile Doğu Karadeniz bölgelerinde ise katılım oranlarında artış gözlemlendi.

Partilerin 2002’den bu yana oy oranları

Raporda, 24 Haziran seçimlerinde, 1 Kasım seçimlerine kıyasla oyu 6,9 puan düşen AKP’nin 2002 seçimlerinden bu yana ulaştığı en yüksek oy oranı 49,9, en düşük oy oranı ise yüzde 42 olduğu fakat AKP’nin kaybettiği seçmenin muhalefet blokuna geçmediği belirtildi.

CHP, oy oranını son dört seçimde yüzde 25 çizgisine taşımışken bunu aşamadığı belirtilen raporda, MHP’nin, geleneksel seçmeninin önemli bir kısmını İYİ Parti’ye kaptırmasına karşın, AKP’den gelen oylarla yüzde 11-12 bandında durduğu belirtildi.

CHP’den HDP’ye geçiş yok, yeni seçmen AKP ve HDP’ye oy veriyor

Rapora göre, AKP’nin 1 Kasım seçimlerine göre kaybettiği seçmenin neredeyse tamamı bu seçimlerde MHP’yi tercih etti. CHP’nin ise azalan oyları İYİP’e gitti. 1 Kasım seçimlerinde CHP’ye oy veren 10 seçmenden biri İYİP’e oy verdi. CHP’den HDP’ye büyük bir geçiş olmadığı belirtilen raporda, İYİP’in kendine Ege ve Marmara kıyılarında milliyetçi ve seküler bir taban yarattığı belirtildi.

HDP’nin ise seçmen kitlesini en iyi koruyan parti olduğu belirtilen raporda, 2015’te HDP’ye oy veren her 10 seçmenden dokuzunun tekrar HDP’ye oy verdiği tespiti yapıldı.

Büyükşehirlerin çoğunda AKP oyları, ortalamanın altında kaldı

AKP, bir önceki genel seçimlere göre oy kaybetmiş olsa da 972 ilçenin 827’sinde yüzde 30’un üzerinde oy aldı. Güneydoğu, Batı Marmara (Trakya), Ege ve Akdeniz bölgeleri AKP’nin genel ortalamadan düşük oy aldığı bölgeler. Özellikle kartogramda dikkat çekici olan unsur, büyük şehirlerin çoğunda AKP oylarının kendi Türkiye ortalamasına kıyasla düşük olması.

Seçimlerde sandığa gitmeyen ya da gidemeyen en büyük seçmen kitlesi HDP’li

Raporda, HDP seçmeninin oy kullanma oranının düşmesi şu şekilde yer alıyor: ‘‘HDP yeni seçimlerde sandığa gitmeyen ya da gidemeyen en büyük seçmen kitlesine sahip parti oldu: 2015’teki HDP seçmenlerinin %5’e yakını bu seçimlerde oy kullan(a)madı. Birbirine tezat gözüken bu iki sonucu HDP’nin etkili olduğu 19 ilde sandıkların güvenlik sebebiyle birleştirilmesi ve seçmenlerin yerleşim bölgelerine uzak yerlere taşınması ile kısmen açıklamak mümkün olabilir.’’

Raporda, yeni seçmenler arasında HDP’nin popülerliğinin AKP’den sonra ikinci sırada olmasının altı çizildi. Ayrıca bu durumun genç nüfusa sahip Türkiye’de HDP’nin kalıcı bir siyasi aktör olabileceğine işaret ettiği belirtildi.

Bu bölümün sonuç kısmında ise şu ifadelere yer verildi: ‘‘Sonuç olarak yeni yönetim sisteminin getirdiği çift oy pusulası ile hem iktidar hem muhalefet kanadında kurulan baraj ittifakları seçmenlere tercihlerini daha incelikli ve etkin bir şekilde ifade olanağı sağladı. Bunun bir sonucu olarak da Türk milliyetçiliğinin farklı tonlarının mecliste temsili gerçekleşti. Milliyetçi ideolojiye yaslanmış partilerin toplamda yüzde 21 oy ile parlamentoda temsil edilmesinin hem AK Parti hem de CHP’nin mevcut siyasi pozisyonlarını gözden geçirmesine vesile olacağını öngörmek zor değil.’’

Partilerin seçmen profili

Konda’nın son 5 yılda yaptığı araştırmalarda gözlemlediği, partilerin kimlik siyasetine (demografik, ekonomik, sosyolojik ve kültürel kümeler) sıkışmış oldukları fotoğraf 24 Haziran’da da tekrar etti.

Raporda, partilerin kendi ortalamasının üzerinde oy aldığı uzun süredir değişmeyen seçmen profili şu şekilde belirtildi:

AKP: Kadınlar, yaşlılar, lise altı eğitimliler, dindar muhafazakâr hayat tarzına sahip olanlar, orta gelir dilimleri ve orta sınıf

CHP: Erkekler, yaşlılar, üniversite eğitimliler, modern hayat tarzında olanlar, üst gelir grupları ve üst sınıflar

MHP: Erkekler, gençler, lise eğitimliler, geleneksel muhafazakâr hayat tarzına sahip olanlar

HDP: Kürtler

Kayyum atanan HDP’li belediyelerde Cumhur İttifakı oylarını arttırdı

Raporda, kayyum atanmış 65 HDP’li belediye de mercek altına alındı. 3 milyondan fazla seçmenin yaşadığı bu ilçelerle ilgili seçmen analizleri ise şöyle;

Raporda, HDP’nin oy oranının, kayyum atanan HDP’li belediyelerin tamamına yakınında bir önceki genel seçime göre düştüğü belirtildi.

AKP, söz konusu ilçelerin büyük çoğunluğunda oylarını arttırırken, 1 Kasım seçimlerine kıyasla yedi puandan fazla oy kaybeden AKP’nin oylarındaki bu artışın sebebini kayyum süreciyle ilişkilendirmenin yanlış olmayacağı tespiti raporda yer aldı.

Bu bölümün sonunda ise şu ifadelere yer verildi:

 ‘‘HDP’nin kayyum atanan ilçelerdeki ortalama oy kaybı yüzde 7,65 puan iken, kayyum atanmamış 907 ilçenin ortalamasında yarım puan oy arttırmış gözüküyor. Ak Parti ve MHP içinse bu durum tam tersine dönüyor. Kayyum atanmamış yerlerde yüzde 7’nin üstünde oy kaybetmiş gözüken Ak Parti, kayyum atanmış 65 ilçenin ortalamasında ise oyunu yüzde 2,3 puan arttırmış durumda. Benzer bir durum MHP için de geçerli. Kayyumsuz yerlerde ortalamada neredeyse hiç değişmeyen ittifak ortağının oyu, kayyum atanan bölgelerde yüzde 1,53 puan oranında artmış olarak karşımıza çıkıyor. Genel olarak kayyum atanmış olan HDP’li ilçelerdeki oy salınımlarına baktığımızda devletin müdahalesinin net bir şekilde HDP’nin oylarını düşürmüş olduğunu söyleyebiliyoruz.”

Seçim süreci

-M. İnce geleneksel CHP oylarında ve CHP’nin ağırlıklı olarak var olabildiği demografik, ekonomik, kültürel ve sosyolojik kümelerde kayda değer sıçrama üretmiştir. Fakat bu sıçrama yine geleneksel olarak CHP’nin oy alamadığı kümelerde henüz karşılık bulmamaktadır. Bu nedenle M. İnce’nin aslında büyük oranda CHP’nin geleneksel tabanını konsolide edebildiği yorumu yapılabilir. 

-Yine bu tespiti destekleyen bir başka bulgu örüntüsü M. Akşener oylarında görülmektedir. Nisan, hatta Mayıs bulgularındaki M. Akşener oylarının profili ile M. İnce oylarının profili ve değişimi benzerken, Haziran bulgularında M. İnce’nin güçlendiği kümelerde M. Akşener’in oyları biraz gerilemektedir. Bu da M. Akşener’e yönelmiş olan ve potansiyel CHP oyları olan kümelerde M. İnce’ye yönelişi işaret etmektedir. Bu durum bir bakıma M. İnce’nin kendi potansiyel oylarını konsolide ettiğine işaret etmektedir.

-Kararsızların seyrine bakıldığında kadınlarda, geleneksel muhafazakâr hayat tarzına sahip kümede, alt orta sınıf ve alt sınıflarda kararsız seçmenin oranı görece yüksek seviyelerdedir. Bu kümeler ağırlıklı olarak AKP ve R.T. Erdoğan’ın güçlü olduğu kümelerdir. Bu nedenle bu kararsızlık halinin sürüp sürmeyeceği, Erdoğan’a mı, İnce’ye mi doğru evrilecekleri ve seçimin sonucunu etkileme potansiyelleri olduğu gözden kaçırılmamalıdır.

Kendi hayatında da ülke hayatında da yakın gelecekte ekonomik kriz bekleyenler, yani bir bakıma karamsar olan kümelerde M. İnce, iyimser olan kümelerde R.T. Erdoğan önde görünmektedir. Erdoğan giderse ekonomide işlerin daha kötüye gideceğine inananlarda Erdoğan ezici biçimde önde iken, Erdoğan giderse işler daha iyiye gider diyenlerde M. İnce öndedir.

Kendi bireysel hayatında ve ülke hayatında yakın gelecekte kriz riski görmeyen iyimserler aynı zamanda çoğunlukla Erdoğan giderse işler kötüye gider diyenler olduğu ve tercihlerinin de ezici biçimde Erdoğan olduğu dikkate alınırsa bu kümelerin ekonomik istikrar için Erdoğan’a oy verecekleri söylenebilir. M. İnce’ye oy verenlerin ise hem kendi hayatlarında hem de ülke hayatında ve gelecek için kaygılı, endişeli oldukları not edilmelidir.

-AKP’nin çekirdek seçmeni yüzde 23,1, sempatizan seçmeni yüzde 10,6 oranında. Seçmenlerin yüzde 10,9’u CHP’nin çekirdek seçmeni, yüzde 6,8’i ise sempatizan seçmeni. Herhangi bir partinin tabanı sayılamayacak seçmen kümesi ise yüzde 36,4 oranında.