Kadir Has Üniversitesi’nin Türk Dış Politikası Kamuoyu Algıları Araştırması: “Toplum yüzünü Avrupa Birliği’ne dönüyor, Amerika Birleşik Devletleri’ne duyulan güven azalıyor”

Kadir Has Üniversitesi Türkiye Çalışmaları Grubu ve Global Akademi tarafından yürütülen “Türk Dış Politikası Kamuoyu Algıları Araştırması”nın sonuçları açıklandı. Sonuçlara göre Türkiye’nin dış politikadaki en önemli sorunu sınır ötesi terörle mücadele olarak tespit edildi. Araştırma, kamuoyunda Avrupa Birliği’ne (AB) desteğin arttığını, Amerika Birleşik Devletleri’ne (ABD) duyulan güvenin ise azaldığını ortaya koydu.  

Kadir Has Üniversitesi Türkiye Çalışmaları Grubu ve Global Akademi tarafından 2013’ten beri hazırlanan “Türk Dış Politikası Kamuoyu Algıları Araştırması”nın sekizincisinin sonuçları bugün (15 Haziran) sabah saatlerinde çevrimiçi bir toplantı ile kamuoyuyla paylaşıldı.

Araştırmanın bulgularını projenin koordinatörü olan Kadir Has Üniversitesi İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mustafa Aydın açıkladı. Projenin amacı, kamuoyunun dış politikaya yönelik bakışını ortaya koymak, dış politikaya yön veren gelişmelere ve dış politikada etkili olan kurumlara yönelik düşünceleri belirlemek.

Araştırma ekibinde Prof. Dr. Mustafa Aydın’ın yanı sıra Prof. Dr. Mitat Çelikpala, Prof. Dr. Sinem Açıkmeşe, Prof. Dr. Serhat Güvenç, Soli Özel, Sabri Deniz Tığlı ile Bahçeşehir Üniversitesi’nden Prof. Dr. Ebru Canan Sokullu ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nden Doç. Dr. Özgehan Şenyuva yer aldı. Araştırmanın sonuçlarına 29 Nisan ile 21 Mayıs 2021 tarihleri arasında 26 ilde 18 yaş ve üzeri 1.000 kişi ile yüz yüze görüşmeler sonucunda ulaşıldı. 

Araştırmanın sonuçlarına göre toplumun dış politika ile ilgili birincil haber alma kaynağı yüzde 78,1 ile televizyon oldu. Bunu yüzde 72,4 ile sosyal ağlar ve internet haber portalları izledi. Geçen seneki araştırma sonuçlarıyla karşılaştırıldığında, toplumun televizyondan haber alma oranında düşüş görülürken, sosyal ağlardan haber alma oranı artıyor. 

“Türkiye bir Avrupa ülkesidir diyenler arttı”

Araştırmada, katılımcılara “Türkiye öncelikli olarak aşağıdaki sayacaklarımdan hangisidir?” sorusu yöneltildi. Katılımcıların yüzde 40,6’sı Türkiye için “Avrupa ülkesi” derken, yüzde 19,8’i “kendine has bir ülkedir” yanıtını verdi. Geçen yıl yüzde 27,4 ile ilk sıraya yerleşen “Türkiye, kendine has özellikleri olan bir ülkedir” cevabı bu yıl yüzde 19,8 ile ikinci sıraya geriledi. Katılımcıların yüzde 17’si Türkiye’nin bir “Ortadoğu ülkesi” olduğunu söylerken, Türkiye’nin bir “Akdeniz ülkesi” olduğunu düşünenlerin oranı yüzde 8,5.

Sonuçlara göre Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) ve Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) seçmenleri yüzde 42 ve yüzde 43,3 oy oranı ile Türkiye’nin öncelikli olarak Avrupa ülkesi olduğunu düşünüyor. Projenin koordinatörü Prof. Dr. Aydın konu hakkında, “AKP ve CHP seçmeni özellikle dış politika konularında yakın bir duruş gösteriyor” dedi.

Aynı kategoride Türkiye’ye yönelik değerlendirmeler arasında en baskın katılımın olduğu ifade “Türkiye büyük bir devlettir” olurken (yüzde 63), onu “Türkiye bölgesel bir güçtür” (yüzde 57,7) ifadesi takip etti.

Türkiye dış politikasının en önemli sorunu “sınır ötesi terörle mücadele”

Araştırma kapsamında katılımcılara sorulan “Sizce son dönemde Türkiye’nin dış politikasında karşılaştığı en önemli sorun nedir?” sorusuna verilen cevaplar arasında bu yıl da “sınır ötesi terörle mücadele” en öncelikli sorun olarak gözüktü. 2019’da yüzde 18,3, 2020’de ise yüzde 20 olarak kaydedilen oran, 2021’de yüzde 23,5’e yükseldi. 

“ABD ile ilişkiler” (yüzde 12,3), “Suriye’deki PYD/YPG varlığı” ve “Doğu Akdeniz’de yaşanan gerginlikler” (yüzde 9,6) önemli görülen diğer sorunlar arasında sıralanırken “uluslararası göç” ve “Suriye’deki iç savaş” gibi sorunlar sıralamada ciddi düşüş kaydetti. 

Önümüzdeki 10 yılda Türkiye’nin karşı karşıya geleceği dış politika olaylarına dair düşünceleri sorulan katılımcıların cevaplarında “uluslararası terörizm” (yüzde 36,3) yine ilk sırada çıktı. “Küresel bir finansal/ekonomik kriz”e dair beklentiler, uluslararası terörizmi çok yakından takip etti (yüzde 36,1). Bunların yanı sıra, “siber güvenlik sorunları” ve “Rusya’nın aşırı güçlenmesi” unsurlarını gelecek 10 yılda belirleyecek en önemli dış politika gelişmeleri olarak görenlerin oranı 2020 yılına göre arttı.

“Kamuoyuna göre Türkiye dış politikasını Cumhurbaşkanlığı belirliyor”

Araştırmanın bulgularına göre dış politikada belirleyici rol üstlenen temel kurumların Cumhurbaşkanlığı, Dışişleri Bakanlığı ve Genelkurmay Başkanlığı olarak görüldü ve Cumhurbaşkanlığı kurumsal çatısı altında değerlendirilebilecek yapılar, yakaladıkları yüzde 84’lük oranla son beş yıl içindeki çıkış grafiğini sürdürdü. Dışişleri Bakanlığı, Genelkurmay Başkanlığı ve Milli İstihbarat Teşkilatı’nın (MİT) dış politika yapım sürecine katkı sağladığını düşünenlerin oranı da 2020 yılına göre arttı. 

“Sizce Türkiye’de dış politikanın yapım sürecine en çok hangi kişiler etkide bulunuyor?” sorusuna geçen yıl yüzde 69’luk bir kesim “cumhurbaşkanı” derken, bu yıl oran yüzde 59’a geriledi. Bu soruya verilen cevapta “dışişleri bakanı” yanıtı yüzde 44,5’ten 47,5’e, “MİT başkanı” yanıtı ise yüzde 10’dan yüzde 29,9’a yükseldi.

“Cumhurbaşkanlığı kabinesi dış politika uygulamalarında başarılı”

Araştırmada, cumhurbaşkanlığı kabinesinin dış politika uygulamalarını başarılı bulanların oranı ise yüzde 44,7 olarak kaydedildi. Parti bazında değerlendirildiğinde AKP seçmeni yüzde 42 oranında kabinenin dış politika uygulamalarını başarılı bulduğunu belirtirken, CHP ve İYİ Parti seçmeni yüzde 41,8 ve yüzde 46,5 ile “ne başarılı ne başarısız buluyorum” cevabını verdi. 

Parti tabanlarının yıllara göre cumhurbaşkanlığı kabinesinin dış politika başarı değerlendirmesi ise geçen yıla kıyasla epey arttı. CHP, HDP ve İYİ Parti seçmenleri yüzde 29,4, yüzde 27,4 ve yüzde 34,9 ile kabinenin dış politika yaklaşımlarını beğendiklerini belirtti. Bu oran geçen sene sırasıyla yüzde 9,7, yüzde 9 ve yüzde 16,5’ti.

“Türkiye’nin dostu Azerbaycan, düşmanı ise Amerika Birleşik Devletleri”

Araştırmada “Türkiye’nin en yakın dostu hangi ülkedir?” sorusuna halkın yarısından fazlası “Azerbaycan” yanıtını verdi. Azerbaycan’ı yüzde 49,7 ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) takip etti.

“Türkiye için tehdit oluşturan ülkeler hangileridir?” sorusuna verilen yanıtlar da bu yılki araştırmada değişmedi. ABD, yüzde 54’lük oranla, “Türkiye için tehdit oluşturan ülkeler sıralaması”nda ilk yerini korudu. İsrail de yüzde 41,8 ile yine ikinci sıraya yerleşti. Bununla birlikte tüm ülkeler bazında tehdit algısının 2020 yılına göre azaldığı tespit edildi.

“Tehdit algısına rağmen ABD ile işbirliği yapılmalı”

Halkın çoğunluğu 2017 yılından beri Türkiye’nin Türk Cumhuriyetleri ile işbirliği yapması gerektiğini düşünmesine rağmen, bu yılki sonuçlarda farklı olarak ABD ile işbirliği yapması gerektiğini düşünenler çoğunluğu oluşturdu. 

ABD’yi yüzde 27,8 ile Rusya ve yüzde 23,4 ile Avrupa Birliği (AB) ülkeleri takip etti. Geçen yıl tabloda ağırlığı hissedilen Türk Cumhuriyetleri’nin oranı yüzde 30,2’den yüzde 20,7’ye, Müslüman ülkelerin oranı ise yüzde 24,8’den yüzde 19,7’ye geriledi. Türkiye’nin Çin ve İngiltere ile işbirliği yapması gerektiğini düşünenlerin oranındaki kayda değer artış da bu yıl dikkat çeken bir başka sonuç oldu.

“Uygurlar ile ilgili aktif bir rol izleyelim” diyenlerin oranı yüzde 31,8 

Araştırmanın sonuçlarına göre Uzakdoğu/Çin ve Karadeniz bölgelerinde aktif olunması gerektiğini düşünen kişilerin oranı geçen yıla göre arttı.

Türkiye’nin Avrupa’da daha aktif bir politika izlemesi gerektiğini düşünenler, AKP seçmenleri arasında, Uzakdoğu/Çin’de daha aktif olması gerektiğini düşünenlerse İYİ Parti seçmenleri içinde yoğunlaştı. 

Ayrıca kamuoyunun yüzde 31.8’i ikili ekonomik ilişkileri riske atma pahasına olsa dahi Türkiye’nin, Çin’in Uygurlar ile ilgili politikasında aktif bir rol oynaması gerektiğini belirtti. Bu şekilde fikir beyan edenlerin çoğunluğu ise AKP ve MHP seçmenleri.

“AB’ye üyelik desteği artıyor, en çok İYİ Parti seçmeni AB’ye üyelik talep ediyor”

Türkiye’nin AB üyeliğini destekleme konusunda geçen yıla göre yaklaşık yüzde 12 oranında artış görünmekle beraber bu durumun parti bazlı değerlendirmesinde en fazla İYİ Parti seçmeninin yüzde 74,4 ile olumlu görüş bildirdiği belirlendi. 

Türkiye’nin AB’ye üyeliğin engellendiğini düşünenlerin bu duruma gösterdikleri başlıca sebep önceki yıllardaki gibi din ve kimlik farklılıkları olarak belirlenmekle beraber, bu yönde görüş bildirenlerin oranının azaldığı görüldü. Bulgulara göre demokrasi, insan hakları ve hukukun üstünlüğü sorunlarını sebep gösterenler ise geçen yıla göre yüzde 83 arttı.

“ABD, kamuoyunda güvenilmeyen ülke konumunda”

Sonuçlara göre kamuoyunda her beş kişiden üçü, ABD ile Türkiye arasındaki ilişkilerin negatif olduğunu düşünüyor. ABD’nin küresel güç olduğunu belirtenler arasında parti bazında Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) seçmeni ön plana çıkarken, ABD’yi “düşman ülke” olarak gören en yüksek kitle ise AKP seçmeni.

ABD ile Türkiye arasındaki en önemli sorun ise terörle mücadelede farklılaşan yaklaşımlar olarak belirlendi. Sonuçlara göre, ABD kongresindeki Ermeni soykırımı iddialarını sorun olarak değerlendirenlerin oranı da 2020 yılına göre yüzde 53 oranında arttı.

Diğer önemli bulgular ise şöyle:

1. Toplumun yüzde 62,9’u S-400’lerden ve yüzde 63,4’ü ise F-35’lerin ne olduğundan habersiz. 
2. Toplumun yüzde 20’si Lozan Antlaşması’nın gizli maddeleri olduğunu düşünüyor. Yüzde 34,7’sinin ise bu konuda bir fikri yok. 
3. Kamuoyunun yüzde 44’ü Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararlarının Türkiye’de uygulanması gerektiğini savunuyor. Parti bazında AİHM kararlarının uygulanması gerektiğini düşünen kişiler ise daha çok İYİ Parti tabanından.
4. Kamuoyunun yarısından fazlası Türkiye’nin İstanbul Sözleşmesi’nden çekilmesini onaylamadığını belirtti.
5. Kamuoyunun yarısından fazlası (yüzde 54) Türkiye’nin NATO üyeliğinin devam etmesi gerektiğini düşünürken, üyeliğin sona erdirilmesi gerektiğini düşünenlerin oranı yüzde 18,8’den yüzde 7,8’e düştü. 
6. Türkiye’nin Ortadoğu politikalarını başarılı bulanların oranı, bir önceki döneme göre yüzde 4 oranında arttı.
7. Kamuoyu, Ortadoğu’nun geleceğini etkileyen birincil ülke olarak ABD’yi görüyor. ABD’den sonra Türkiye ve Rusya’nın söz sahibi ülkeler olduklarını belirtiyor.
8. Halkın yüzde 76,1’i Mavi Vatan kavramını ve yüzde 90,6’sı Gümrük Birliği’ni hiç duymamış. 
9. ABD’nin yaptırım uygulamasını dikkate alarak, Türkiye, Rusya’dan satın aldığı S-400 füzelerinin kurulumunu yapmalı diyenlerin oranı yüzde 47.