Altı muhalefet partisinin üzerinde anlaşmaya vardıkları “güçlendirilmiş parlamenter sistem mutabakat metni” 28 Şubat günü kamu oyuna açıklandı. Bugün, Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısıyla başlayan savaşın belirlediği gündem içinde hakettiği ilgili göremeyen bu metni, olumlu ve olumsuz yanlarıyla değerlendirmek istiyorum.
Önce, metinde olumlu gördüğüm hususları vurgulamak isterim. Bir kere, altı muhalefet partisinin bir araya gelerek, Türkiye’nin geleceğini demokratik bir biçimde yeniden inşâ etmeye çalışmaları ve bunun için bir mutabakat metni oluşturabilmiş olmaları, başlı başına değerli bir girişim. Üzerinde mutabakat sağlanan en temel hususun parlamenter sistem olması da ayrıca olumlu. Bu sistemin tasarlanmasında, parlamentonun, yâni TBMM’nin güçlü ve etkili bir konuma getirilmesinin amaçlanması da itiraz edilemeyecek öneme sâhip. Bu bağlamda yurttaşların bireysel veya örgütlü bir biçimde siyasi sürece katılmalarının, muhalefetin sistemin işleyişinde daha etkili rol alabilmesinin sağlanmaya çalışılması da öyle. Kezâ, “bütçe hakkı”, seçim barajının %3’e indirilmesi, siyasetin finansmanının şeffaflaştırılması da, demokratikleşme için çok değerli. Yargı bağımsızlığının kurumsallaştırılmasında hâkimler ile savcıların ayrı kurullar hâlinde örgütlenmeleri gerektiği düşüncesinin de, yüksek yargı organların oluşumunda TBMM’nin rolünün artırılması yaklaşımını da olumlu gördüğümü belirtmeliyim.
Tüm bu olumlu yanlarına rağmen, mutabakat metninin bâzı zaafları ve bana göre yanlış olan noktaları içerdiğini de söylemeliyim. (1) Bunlardan ilki, genel olarak metnin Türkiye’nin temel sorununu bugünkü “tek adam rejimi”ne bağlaması, bu “tek adam rejimi”ne geçiş sürecini, bu sürecin içinde ortaya çıkan asıl sebebleri dikkate almamasıdır. “CBHS yanlıştır” tesbiti doğru olmakla birlikte, CBHS’nin bugünkü sorunlarımızın temel sebebi olduğu tesbiti yanlıştır. CBHS’nin neden yanlış olduğu ile ilgili açıklamalar doğru ama asıl sebeb veya sebeblerin neler olduğuna değinilmemesi metnin eksikliğidir. (2) Metinde, “geçmişe dönmüyoruz, bu bir yeniden inşadır” gibi bir iddia vardır ama bu iddianın gerçek bir karşılığı yoktur. Bu iddianın geçmişin eleştirel değerlendirilmesiyle birlikte ortaya konulması daha doğru olurdu. Örneğin, 1921 Anayasası’na olumlu anlamda “kapsayıcı” sıfatıyla yaklaşan metin, sonradan kurulan Cumhuriyet’in “dar kalıpları” ile ne kastedildiğini netleştirmeliydi. (3) Metinde yazılan bazı kritik hususlar ise anlamsızdır. Örneğin, yeni sistemde Cumhurbaşkanı’nın kanunları “veto yetkisi”nin kaldırılacağı, bu yetkinin “yalnızca bir uyarı niteliği taşıyan ‘geri gönderme yetkisi’ ile sınırlı tutulacağı” ne demektir? Hâlen geçerli olan sistemde de “veto yetkisi” değil “geri gönderme yetkisi” vardır, olmayan bir yetkiyi kaldırmak ne demektir? (4) Demokratik bir sistemin zorunlu en temel unsurlarından olan temel hak ve özgürlükler konusunda, metinde yer verilen görüşler son derece soyut ve mevcut durumun tekrarı gibi görünmektedir. Türkiye’de bugün Anayasa’nın 90. maddesine uygun bir uygulama geçerli olsa, temel hak ve özgürlükler ile ilgili çok az sorun yaşanırdı. Asıl sorun uygulamadadır ve uygulamadaki sorunlar da Kürt sorunu, Alevi sorunu gibi somut, bilinen sorunlardan kaynaklanmaktadır. Metnin bu konularda daha net bir yaklaşım getirmesi gerekirdi. (5) Nihayet ve bu son hususa bağlı olarak. metin “yeniden inşâ” iddiasındadır ama asıl “yeniden inşa,” yeni bir siyasî kimlik temeli üzerinde gerçekleşebilir ve “güçlendirilmiş parlamenter sistem” aslında bu asıl yeniden inşanın bir ön aşaması olarak düşünülebilir.
Levent Köker, Hukuk ve Demokrasi’de yorumladı:
