Meclis’te kabul edilen yeni seçim yasası hangi değişiklikleri getiriyor?

AKP ve MHP milletvekillerinin hazırladığı seçim kanununda değişiklik teklifi dün akşam Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Genel Kurulu’nda kabul edilerek yasalaştı. Yeni yasayla beraber seçim barajı yüzde 7’ye indirilirken milletvekili hesaplamasında değişikliğe gidilecek.

Cumhur İttifakı’nın ortakları AKP ve MHP tarafından hazırlanan ve 14 Mart’ta Meclis’te kamuoyuyla paylaşılan 15 maddelik yasa teklifi, Meclis Genel Kurulu’nda üç gün görüşüldükten sonra dün akşam kabul edildi. Teklifin, Meclis Anayasa Komisyonu ve Meclis Genel Kurulu’ndaki görüşmeleri sırasında herhangi bir değişiklik yapılmadı. Yeni yasa, Resmî Gazete’de yayımlandıktan sonra yürürlüğe girecek. Yeni yasayla beraber milletvekili genel seçimlerindeki ülke barajı yüzde 10’dan yüzde 7’ye düşürüldü, ittifakın artık oylarının milletvekili seçimlerine etkisi kaldırıldı ve cumhurbaşkanı seçim dönemindeki propaganda yasaklarından muaf tutuldu. 

Seçim barajı

Yeni yasanın en dikkat çeken düzenlemelerinden biri seçim barajında değişikliğe gidilmesi. 10 Haziran 1983 tarihinde kabul edilen Milletvekili Seçim Kanunu ile ülke genelindeki seçim barajı yüzde 10 olarak belirlenmişti. Bu barajı aşamayan siyasî partiler milletvekili çıkaramıyordu. Yeni yasayla beraber ülke genelinde baraj yüzde 7’ye indirildi. 

Milletvekili hesaplamasında değişiklik

Yeni yasayla beraber milletvekili hesaplamasında da değişiklikler yaşanacak. Mevcut durumda ittifakın toplam oyunun barajı geçmesi halinde oylar ittifak içinde toplanıyor ve ittifakta yer alan partilerin çıkaracağı milletvekili sayıları da ittifak içinde aldıkları oya göre belirleniyordu. İki milletvekilinin seçileceği bir bölgede, en fazla oy alan üçüncü parti, ittifakın artık oyuyla ikinci partinin önüne geçip milletvekili çıkarabiliyordu. 

Örneğin 2018’deki genel seçimlerde AKP Elazığ’da dört milletvekili çıkarmıştı. 2018 seçimlerinde AKP’den sonra en çok oyu alan parti MHP’ydi ve CHP üçüncü sıradaydı. Ancak milletvekili dağılımı ittifak oylarının toplamına göre yapılınca beşinci milletvekilini CHP çıkardı. Yeni yasayla beraber aynı senaryonun yaşanması halinde CHP’ye giden milletvekilliği MHP’nin olacak. Yani her parti, seçim bölgesinde aldığı oyla milletvekili çıkaracak ve ittifakın artık oyu milletvekili seçiminde hesaba katılmayacak. 

Cumhurbaşkanı propaganda yasağından muaf tutuluyor

Yeni yasayla beraber cumhurbaşkanı seçim yasaklarından muaf tutuldu. Eski yasa metnindeki “başbakan” ifadesi “cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine uyum çerçevesinde” yapılan düzenleme ile kaldırılarak yalnızca bakanların ve milletvekillerinin söz konusu seçim yasaklarına tabi olduğunu hükme bağladı. Yani cumhurbaşkanı, aynı zamanda bir siyasî partinin genel başkanı olmasına rağmen propaganda süreci boyunca gezilerinde makam araçlarını kullanabilecek, resmi törenlere ve açılışlara katılabilecek, devlet olanaklarıyla ziyafetler verebilecek. 

Meclis’te grup kurmak seçimlere katılmak için yeterli değil

Mevcut düzenlemede seçimlere katılabilmek için Meclis’te grup kurmak, yani bir partinin en az 15 milletvekili bulunması yeterliydi. Bu yüzden 2018 yılındaki genel seçimlerden önce CHP’den 15 milletvekili istifa ederek İYİ Parti’ye katılmış ve partinin Meclis’te grup kurarak seçime katılmasını sağlamıştı. Ancak yeni yasayla beraber Meclis’te grup kurmak seçime katılmak için yeterli şartlardan biri olmayacak. Siyasî partilerin seçime girebilmesi için 81 ilin en az 41’inde il örgütlenmesini tamamlaması ve seçimlerden en az altı ay önce büyük kongresini düzenlemesi gerekiyor.

Seçim kurulunda kıdemli hakim zorunluluğu kaldırıldı

15 maddelik yeni yasayla il ve ilçe seçim kurullarında “kıdemli hâkim”in yer alması zorunluluğu kaldırıldı. İl seçim kurulu bir başkan, iki asıl üye ile iki yedek üyeden oluşacak. İl seçim kurulu başkanı ve asıl üyeleri ile yedek üyeleri, iki yılda bir ocak ayının son haftasında, il merkezinde görev yapan, kınama veya daha ağır disiplin cezası almamış, en az birinci sınıfa ayrılmış ve birinci sınıfa ayrılma niteliklerini kaybetmemiş hâkimler arasından, adli yargı ilk derece mahkemesi adalet komisyonunca ad çekme suretiyle tespit edilecek. 

Ad çekmeye katılacak hâkimin bulunmaması durumunda ise başkan ve asıl üyeler ile yedek üyeler en kıdemli hâkimden başlayarak belirlenecek. İl seçim kurulu iki yıl süre ile görev yapacak. İl seçim kurulu başkanlığının boşalması halinde asıl ve yedek üyelerden en kıdemli hâkim il seçim kuruluna başkanlık edecek. Yeni yasanın yürürlüğe girmesyle mevcut seçim kurulları geçerliliğini kaybedecek. 

Muhalefetin tepkileri

Yeni seçim yasasına muhalefette bulunan partiler tepki gösterdi. Güçlendirilmiş parlamenter sisteme geçiş için ortak çalışma yürüten altı siyasî parti liderinin pazar günü Deva Partisi Genel Merkezi’ndeki buluşmalarının ardından yayımlanan yazılı açıklamada bu konuya yer verildi. 

Açıklamada, yeni yasanın altı partinin birlikteliğini hedef aldığı savunulurken “işbirliğinin uyum içinde sürdürüleceği” ifade edildi: “Geçtiğimiz ay içinde yaşanan siyasi gelişmeleri değerlendirdik ve bu bağlamda birlikteliğimizi bozmayı amaçlayan seçim kanunu teklifi üzerinde görüş alışverişinde bulunduk. İş birliğimizi uyum içinde sürdürmeye kararlıyız.”

“Bütün simülasyonlar değerlendirilecek”

Altı parti arasında daha önce güçlendirilmiş parlamenter sistem ve ekonomi konularında olduğu gibi parlamenter sisteme geçişin yol haritası ve seçim güvenliği konuları için de iki çalışma grubu kurulmasına karar verildi. Medyascope’a konuşan Saadet Partisi Genel Başkan Yardımcısı Bülent Kaya, yol haritasının hem seçime giderken yaşanacak süreci hem de seçimlerin ardından atılacak adımları kapsayacağını aktardı. “Bütün süreci ve simülasyonları değerlendirecek bir komisyon olacak” diyen Kaya, parti yönetimlerinin, çalışma grubunun belirleyeceği öncelikler kapsamında adım atacağını belirtti.  

Hem seçim süreci hem sonrası için komisyon

DEVA Partisi Genel Başkan Yardımcısı İdris Şahin ise yol haritası için oluşturulacak komisyonun hem seçimlere kadar nasıl bir yol izleneceği hem de seçimlerin kazanılması halinde neler yapılacağını değerlendireceğini söyledi. Şahin, komisyonun görüşeceği konuları şöyle detaylandırdı: “Seçimlerden sonra yeni cumhurbaşkanının hem parlamenter sisteme geçiş aşamasında hem de sonraki süreçte yetkilerini nasıl kullanacağına yönelik çalışmalar bu komisyonda yapılacak. Aynı zamanda parlamento dağılımına göre hangi süre içinde cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminden kurtulacağımıza yönelik görüşmeler de bu komisyonun konuları arasında.”

Yol haritası için kurulacak komisyonun her türlü senaryoyu göz önüne alarak bunun için program belirleyeceği ifade edildi. İki komisyonun da önümüzdeki hafta çalışmalarına başlaması bekleniyor. 

CHP Anayasa Mahkemesi’ne iptal başvurusunda bulunacak

Öte yandan Cumhuriyet Halk Partisi, (CHP) yeni kanunun anayasaya aykırı olduğunu savunarak Anayasa Mahkemesi’ne (AYM) iptal başvurusunda bulunma kararı aldı. CHP İstanbul Milletvekili ve anayasa hukukçusu Prof. Dr. İbrahim Kaboğlu, seçim kurullarının kura yöntemi ile oluşturulması ve mevcut kurulların lağvedilmesini içeren üç maddeyi “ivedi şekilde” AYM’ye götüreceklerini açıkladı. CHP, yasa Resmî Gazete’de yayımlandıktan sonra 60 gün içinde AYM’ye iptal başvurusunda bulunabilir.

Kaboğlu, Meclis’teki basın toplantısında seçim barajının tamamen kaldırılması ve cumhurbaşkanı ile yardımcılarının da seçim yasaklarına tabi olması gerektiğini söyledi.