Muhalefetin “beşli çete” olarak adlandırdığı, dünyada ve Türkiye’de devletten en çok ihale alan şirketlerden olan Cengiz Holding, Limak Holding, Kalyon Holding, Kolin Holding ve Makyol Holding, yap-işlet-devret modeli ile aldıkları projeler, sözleşmelerle hazine garantisi altına aldıkları gelirler, inşaatlardaki iş güvenliği ve çalışma koşullarının yetersizliği, projelerle çevreye verdikleri zararlar gibi konularla sık sık gündeme geliyor. “BeşiBirYerde” serimizin 43. bölümünde bu şirketlerin kamuoyunda en çok tartışmaya yol açan projelerini derledik.
1) İstanbul Havalimanı
Cumhuriyet tarihinin en büyük yatırımlarından biri olan İstanbul Havalimanı projesi konumu, ihale süreci ve yap-işlet-devret modeli kapsamında verilen hazine garantisi ile gündem oldu.
Havalimanı için 2013’te açılan ihaleyi Cengiz, Mapa, Limak, Kolin ve Kalyon ortak girişim grubu 22,152 milyar euro teklif ile kazandı. Ortaklık yapısı yüzde 35 Kalyon Havacılık ve İnşaat A.Ş., yüzde 25 Cengiz İnşaat Sanayi ve Ticaret A.Ş., yüzde 20 Mapa İnşaat ve Ticaret A.Ş. ve yüzde 20 Limak İnşaat Sanayi ve Ticaret A.Ş. olarak şekillenen projenin temeli 7 Haziran 2014 tarihinde atıldı.
Proje, havalimanının konumu, şehir merkezine uzaklığı ve canlılara vereceği zararlar açısından tartışma konusu oldu. Hazırlanan çevre etki değerlendirmesi (ÇED) raporuna göre, projenin çoğunluğunun mevcut ormanın üzerine inşa edilecek olması, inşaat bölgesinde kurutulacak göl alanlarının sulak alan özelliklerini yitirecek olmaları gibi sebeplerle ekolojik sisteme zarar vereceği de tartışıldı.
Projenin inşaat sürecinde ise çalışma koşullarının yetersizliği ve işçi ölümlerine dair tartışmalar gündeme geldi. Dönemin Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Cahit Turhan, 30 kişinin iş kazaları, 25 kişinin doğal nedenlerle hayatını kaybettiğini açıkladı.
Şirketlere devlet tarafından verilen hazine garantisinin süresi 12 yıl, miktarı ise 6.3 milyar dolar. Bu ücret günümüz döviz kuru ile toplam 886 milyar Türk Lirası’na (TL) denk. İhale bedeli olan 22 milyar euronun günümüz kuru ile TL olarak değeri yaklaşık 257 milyar. Buna göre ihaleyi alan şirketler 12 yılın sonunda yatırımlarının verimliliği hesaba katılmadan yaklaşık 629 milyar TL kâr elde etmiş olacak.
2) Çanakkale Köprüsü
Yap-işlet-devret modeli ile inşa edilen Çanakkale Köprüsü‘nün 2017 Ocak’ta yapılan ihalesini, 10 milyar 354 milyon 576 bin 202 TL proje bedeli ve beş buçuk yıllık inşa süreci teklifi ile Daelim (Kore) – Limak – SK (Kore) – Yapı Merkezi ortak girişim grubu kazandı.
Sözleşmede, hazine garantisi kapsamında köprüden yıllık geçiş hazine garantisi verilen araç sayısı 16 milyon 425. 18 Mart 2022’de açılması beklenen köprünün geçiş ücretinin 15 euro + KDV (bugünkü kurla yaklaşık 200 TL) olması bekleniyor.
Medyascope'un haftalık e-bülteni
Andaç'a abone olun
Editörlerimizin derlediği öngörüler, analizler, Türkiye’yi ve dünyayı şekillendiren haberler, Medyascope’un e-bülteni Andaç‘la her çarşamba mail kutunuzda.
Köprüyü 11 yıl boyunca işletecek şirketlere yıllık ortalama 190 milyon euro garanti ücreti ödenmesi öngörülüyor, bu da yaklaşık 25 milyar TL anlamına geliyor. 10 milyar 354 milyon TL’lik proje bedeli hesaba katıldığında şirketler, yatırımın verimliliği hesaba katılmadan 11 yılda yaklaşık 15 milyar TL kâr elde etmiş olacak.
3) Kuzey Marmara Otoyolu
Kuzey Marmara Otoyolu projesi dört bölüme ayrılarak ve dört farklı ihaleye açılarak inşa edildi. Yap-işlet-devret modeli projelerinden olan Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nü de kapsayan Odayeri-Kurtköy kesimini 20 Nisan 2012’deki ihale ile IC İçtaş – Astaldi Ortak Girişim Grubu, 88 kilometre uzunluğundaki Kınalı-Odayeri kesimini 4 Mayıs 2016 tarihindeki ihale ile Kolin-Kalyon Ortak Girişim Grubu, 169 kilometre uzunluğundaki Kurtköy-Akyazı kesimini 4 Mayıs 2016 tarihindeki ihale ile Limak-Cengiz İnşaat Ortak Girişim Grubu, 45 kilometre uzunluğundaki Başakşehir-Nakkaş kesimini ise 30 Haziran 2020 tarihinde açılan ihale ile REC-Rönesans İnşaat Ortak Girişim Grubu kazandı.
Sözcü gazetesinden Başak Kaya’nın haberine göre Kuzey Marmara Otoyolu’nda, iş bitiminden sonra sözleşmede değişikliğe gidilerek araç geçiş garantisi dört katına kadar artırıldı ve işletme süresi dokuz yıldan 13 yıla uzatıldı.
CHP Genel Başkan Yardımcısı Ali Öztunç, konu ile ilgili yaptığı açıklamada “Yap-işlet-devret modeli ile yaptırılan Kuzey Marmara Otoyolu, Kurtköy-Akyazı kesimi ile Kuzey Marmara Otoyolu Kınalı-Odayeri kesimi için toplam proje maliyeti yaklaşık 3.5 milyar dolar olarak açıklanırken, projelerin tamamlandığı dönemde iki projede yaklaşık 1.2 milyar dolarlık maliyet artışına gidildi. Projelerde böylesine ciddi büyüklükte bir maliyet artışına gidilirken, kamuoyuna bunun gerekçesi ve 1.2 milyar doların neye göre hesaplandığı ile ilgili hiçbir bilgi verilmedi. Ama yandaş müteahhitlere bu da yetmedi. Kuzey Marmara Otoyolu’nda, iş bitimi sonrası sözleşmede değişikliğe gidilerek araç geçiş garantisi dört katına kadar artırıldı, bu da yetmezmiş gibi işletme süresi dokuz yıldan 13 yıla uzatıldı” dedi.
4) Osmangazi Köprüsü
Osmangazi Köprüsü‘nün 9 Nisan 2009 tarihinde açılan ihalesini Nurol-Özaltın- Makyol-Astaldi-Yüksel-Göçay ortaklığı kazanırken toplam yatırım maliyetinin yaklaşık 10 milyar TL olduğu açıklandı. Sözleşme kapsamında köprüden, günlük ortalama 135 bin araç geçişi garantisi verildi.
Köprüden geçiş ücreti ise en büyük tartışma konularından biri oldu. 2021 yılı itibariyle geçiş ücretleri araç tipine göre 103 TL ile 468 TL arasında değişiyor.
5) Boğaziçi Elektrik Dağıtım A.Ş.
2012 yılında Boğaziçi Elektrik Dağıtım A.Ş.’nin (BEDAŞ), Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş.’ye (TEDAŞ) ait yüzde 100 oranındaki hissesinin özelleştirilmesi ihalesini Cengiz-Kolin-Limak ortaklığı 1 milyar 960 milyon dolarlık teklif ile kazandı. BEDAŞ’ın daha önceki ihalesinde 2 milyar 990 milyon dolar teklif verilmiş ancak ödeme olmayınca ihale iptal edilmişti.
Bu yatırım, TEDAŞ’ın 2013 yılında tamamlanacak özelleştirilme sürecinin en önemli adımlarından biri oldu. 2009 yılı içinde toplam üç dağıtım şirketinin (Başkent, Sakarya, Meram Elektrik Dağıtım A.Ş.), 2010 yılında toplam altı dağıtım şirketinin (Osmangazi, Çamlıbel, Uludağ, Çoruh, Fırat, Yeşilırmak Elektrik Dağıtım A.Ş.), 2011 yılında bir dağıtım şirketinin (Trakya Elektrik Dağıtım A.Ş.), 2013 yılında ise sekiz dağıtım şirketinin (Akdeniz, Boğaziçi, Gediz, Aras, Dicle, İstanbul Anadolu Yakası, Vangölü ve Toroslar Elektrik Dağıtım A.Ş.) hisseleri özel sektöre devredilmiş oldu.
