Suriye’nin kuzeyinde hangi güçler var?

Suriye’de Heyet Tahrir eş-Şam (HTŞ) liderliğindeki cihatçılar ile Beşar Esad’a bağlı Suriye ordusu arasında son dört yılın en şiddetli çatışmaları yaşanıyor. Suriye’de Beşar Esad rejimi çöktü. Çok aktörlü ve çok boyutlu bir çatışma sahasına dönen Suriye’de çok sayıda küresel, bölgesel ve yerel aktör var. Hesapların ve çıkarların iç içe geçtiği Suriye’nin kuzeyinde kimler var?

Kapak tasarım: Aliye Altınışık

Suriye’de HTŞ’nin liderliğindeki cihatçıların Halep, Hama, Humus ve Şam’ı ele geçirmesi, Türkiye’nin desteklediği Suriye Milli Ordusu’nun (SMO) Tel Rıfat’ı ele geçirmesi ve hedeflerinde Münbiç olduğunu açıklaması; çatışmalara taraf olan aktörlerin amaçlarını ve kimler tarafından desteklendiğini gündeme getirdi. 

Suriye’nin kuzeyinde kimler var?

Suriye iç savaşı Mart 2011’de başladı. 13 yıldır Suriye, çok sayıda aktörün güç mücadelesine sahne oluyor. Suriye’nin kuzeyinde kimler var?

Adını en çok duyuranlar, Demokratik Birlik Partisi (PYD), Halk Koruma Birlikleri (YPG), Suriye Demokratik Güçleri (SDG), Suriye Milli Ordusu (SMO), – eski adıyla Özgür Suriye Ordusu (ÖSO) –  Heyet Tahrir eş-Şam (HTŞ) ve Irak Şam İslam Devleti (IŞİD).

Teker teker hepsini inceleyelim:

Demokratik Birlik Partisi (PYD)

Demokratik Birlik Partisi (PYD), 2003’te Suriye’de kuruldu. 

Partinin eş başkanlık görevini Haziran 2022’den beri Salih Müslim ve Asya Abdullah yürütüyor.

Kuruluş bildirisinde PKK lideri Abdullah Öcalan’ın ifadeleri de yer alıyor.  Suriye’nin kuzeyi ‘kutsal Rojava’ olarak adlandırılıyor. Tüzükte PYD’nin hedefi, Öcalan’ın “demokratik uygarlık ve demokratik toplum teorisi” doğrultusunda “Kürdistan’ın bütün bölgelerinde demokratik yerel konfederalizm ilkesi çerçevesinde, siyasi sınırları sorgulamadan, Kürt milli birliğini sağlamak için demokratik özgürleşme mücadelesini desteklemek” olarak açıklanıyor.

PYD’nin “Asayiş” adlı bir polis gücü de var. 

PYD, Türkiye’de “PKK/KCK terör örgütünün Suriye kolu” olarak tanımlanıyor. Türkiye dışında PYD’yi terör örgütü olarak kabul eden başka bir ülke yok. 

Türkiye ile PYD arasındaki ilişki de biraz karışık.

Ankara, iç savaşın başladığı dönemde PYD’nin o zamanki adı Özgür Suriye Ordusu olan Suriye Milli Ordusu’na katılmasını istemişti. Hatta PYD’nin eş başkanı Müslim, birkaç kez Türkiye’ye gelmiş ve yetkililerle görüşmüştü.

O dönem Yeni Şafak’ta köşe yazıları kaleme alan Abdülkadir Selvi, 7 Temmuz 2014’te yazdığı köşe yazısında, bir devlet yetkilisinin “PYD ile uzlaşmak mümkün. IŞİD ile PYD arasında çok büyük fark var. PYD’nin rasyonel ve muhatap alınabilecek bir aktör olduğunu düşünüyoruz. Rasyonel davranırsa uzlaşma mümkün” dediğini belirtmişti.

Dönemin Başbakanı Ahmet Davutoğlu, PYD’nin Suriye’de Beşar Esad yönetimi ile işbirliğine devam ettiğini söyleyerek, “Benim Dışişleri Bakanlığım döneminde Dışişleri Müsteşar Yardımcımız, Salih Müslim ile görüştü. Ne yazık ki o zaman yapılan hataların bedelini şimdi Kobani’de Kürt kardeşlerimiz ödüyor” demişti.

Müslim’in temasları, Türkiye’de Öcalan’ın da dahil olduğu çözüm sürecinin devam ettiği bir döneme denk gelmişti. Ancak, çözüm sürecinin sona ermesi ve Suriye’de Kürt grupların ABD’nin de desteğiyle Türkiye ile sınırın önemli bir kısmını ele geçirmesi Ankara’nın yaklaşımında da değişime yol açtı. Ankara, 20 Ocak 2018’de Afrin’e Zeytin Dalı Harekâtı’nı başlattı.

Halk Koruma Birlikleri (YPG)

YPG, PYD’nin silahlı kanadı. Halk Savunma Birlikleri (YPG), kendisini Rojava-Kuzey Suriye Federasyonu’nun resmi ordusu olarak nitelendiriyor. Tüzüğüne göre YPG, Kuzey Suriye’de ilan edilen “Rojava’daki” kantonların güvenliğinden ve toprak savunmasından sorumlu. 

YPG, 2004’te Suriye’deki Baas rejiminin operasyonlarına karşı örgütlenmeye başladı. Resmî olarak da 2011’de kuruldu. 

YPG, kadın savaşçılarını ise Kadın Savunma Birlikleri (YPJ) çatısı altında topluyor. YPJ, Nisan 2013’te kuruldu. 

YPG, 2013’ten itibaren sınır bölgesinde Suriyeli muhaliflerle savaşmaya başladı ve topraklarını genişletti.

YPG’nin YPJ de dahil olmak üzere 80 ila 100 bin civarında silahlı militanı olduğu tahmin ediliyor.

Suriye Demokratik Güçleri (SDG)

Suriye Demokratik Güçleri’ni (SDG) anlamak için IŞİD’e ayrı bir parantez açmak gerek.

Ocak 2014’te de PYD Kobani, Kamışlı ve Afrin’de özerklik ilan etti. Aynı dönemde IŞİD, sınırda Türkiye destekli muhaliflerin kontrolündeki bölgelere saldırdı ve YPG kontrolü dışındaki bölgelerin çoğunu ele geçirdi.

IŞİD, Eylül 2014’te Kobani’ye saldırmaya başladı. Dönemin ABD Başkanı Barack Obama ve yönetimi, Suriye’deki bir gruba IŞİD’e karşı savaşması için yardım göndermeye başladı. YPG, Kobani’de IŞİD’i mağlup etti. 

Türkiye’de de çözüm sürecinin sona erdiği o günlerde Washington’un desteğiyle, sınırlı sayıda Türkmen, Arap ve Süryani gruplar birlikte nüvesini YPG’nin oluşturduğu Suriye Demokratik Güçleri’ni (SDG) kuruldu. 

ABD Özel Kuvvetler Komutanı Orgeneral Raymond Thomas, 2017’de verdiği bir demeçte, Türkiye’nin YPG’yi PKK ile ilişkilendirmesi nedeniyle YPG’ye “isim değiştirmesi” tavsiyesinde bulunduklarını ve bunun üzerine örgütün adının SDG olduğunu anlatmıştı. 

SDG, Suriye’nin kuzeydoğusunun neredeyse tamamını kontrol ediyor. 

Türkiye dışında SDG’yi terör örgütü olarak gören bir ülke yok. Batılı ülkeler, YPG, PYD ve SDG ile temaslarını sürdürmeye devam ediyor.

Heyet Tahrir el Şam (HTŞ)

Heyet Tahrir el Şam (HTŞ), El Kaide ve IŞİD’den koparak, Astana Süreci’nden de faydalanıp İdlib’de kendi emirliğini kurdu. Amaçları Esad rejimini devirmek ve yerine Sünni bir İslam devleti kurmak. Örgütün eski adı El-Nusra Cephesi’ydi.

HTŞ ise “hiçbir örgüte veya partiye, El Kaide’ye ya da başkalarına bağlı olmayan bağımsız bir yapı” olduğunu iddia ediyor. Hatta örgüt, kontrol ettiği bölgelerde El Kaide yanlılarını tutukluyor. Öte yandan Birleşmiş Milletler raporlarına göre HTŞ, El Kaide’nin liderleriyle hâlâ temas halinde.

HTŞ, Birleşmiş Milletler (BM) tarafından “terör örgütü” olarak nitelendiriliyor. Türkiye de HTŞ’nin El Kaide ile bağlantısı olduğunu düşünüyor ve 2019’dan beri HTŞ’yi resmî olarak terör örgütü olarak sınıflandırıyor.

Türkiye’nin Şam yönetimiyle ilişkileri normalleştirme çabası örgütü yeni pozisyon geliştirmeye zorluyor. Rusya’nın İdlib’i temizleme arzusu El Golani’yi endişelendiriyor. Halep saldırısı, Rusya ve rejim güçleri İdlib operasyonuna hazırlandığı süreçte gerçekleşti.

HTŞ, şu anda İdlib’e ve Halep’e hakim. 

Suriye Milli Ordusu (SMO)

Özgür Suriye Ordusu (ÖSO), Suriye iç savaşının başladığı dönemde kurulan ilk örgütlerden. Örgütün kuruluşu bir YouTube videosu ile duyuruldu. 

Albay Riyad el Esad liderliğinde kurulan ÖSO’nun kuruluş amacı şuydu: “Sistemi yıkmak için halkla birlikte çalışmak ve halkı sistemin silahlı ölüm makinelerine karşı korumak.”

El Esad, savaşın başlamasından kısa süre sonra Türkiye’ye kaçtı ve ÖSO’yu da buradan yönetti. 2022’de Independent Türkçe’ye verdiği bir röportajda el Esad, “Ne dün pişmandım ne de yarın pişman olacağım” demişti. 

ÖSO çatısı altında savaşan grupların bir kısmı zaman içerisinde cihatçı örgütlerle işbirliği yaptı ya da farklı isimler altında cihatçı örgütlere dönüştü. 2012 ila 2013 arası dönem, ÖSO’nun en etkili olduğu dönemdi. İlerleyen  yıllarda IŞİD ve diğer cihatçı örgütlerin ilerlemesi, PYD/YPG’nin ön plana çıkmasıyla ÖSO giderek güç kaybetti.

İşte tam da bu dönemde ÖSO, Türkiye’nin desteği ile yeniden yapılandırıldı. 

Yeni yapılanmada Sultan Murat Tugayı, Hamza Tugayı, Fastakim Birliği ve Mutasım Tugayı gibi Suriye’nin kuzeyinde faaliyet gösteren farklı gruplar ÖSO çatısı altında bir araya geldi.

30 Aralık 2017’de de “Suriye Milli Ordusu” adını aldı. SMO, ÖSO’ya bağlı yaklaşık 30 alt grubun birleşmesinden oluşturuldu. Örgütün amacı, “Fırat Kalkanı Harekâtı ile ele geçirilen bölgeyi korumak ve halkı, hükümete bağlı güçler ve IŞİD ile YPG gibi grupların saldırılarına karşı savunmak” olarak açıklandı. 

SMO, HTŞ liderliğindeki cihatçıların Halep’e düzenlediği “Saldırganlığı Caydırma Operasyonu”nun ardından Tel Rıfat’ı ele geçirmek için “Özgürlük Şafağı Operasyonu” başlattı. SMO, Tel Rıfat’ın ilçe merkezini kontrol altına aldı. Şimdi ise hedefin Münbiç olduğu belirtiliyor.

IŞİD

Irak Şam İslam Devleti’nin (IŞİD) ideolojik olarak varlığı 2006’ya kadar uzanıyor. 

Nisan 2013’te El Kaide’nin Irak kolu lideri Ebubekir el Bağdadi, Nusra Cephesi ile birleştiklerini açıkladı. Yeni grubun adı IŞİD oldu. IŞİD, Ocak 2014’te Irak’ın Felluce ve Suriye’nin Rakka kentini ele geçirdi. Haziran ayında ise IŞİD, Irak’ın en büyük ikinci kenti Musul’u sadece 6 günde ele geçirdi. 

Eylül 2014’te ABD öncülüğünde IŞİD’e karşı oluşturulan koalisyon, Suriye’de hava operasyonlarına başladı. 2019’da koalisyon IŞİD’i, Suriye’de elinde kalan son topraktan da çıkardı.

Ancak Suriye’deki IŞİD tehdidi hâlen bitmedi. 

Uluslararası Af Örgütü, hâlâ on binlerce kişinin alıkonduğunu söylüyor. El Hol ve Roj kampları ile en az 27 gözaltı tesisinde 11.500 erkek, 14.500 kadın ve 30.000 çocuğun alıkonduğu tahmin ediliyor.

Başka hangi ülkeler çatışmaya dahil?

Türkiye, Suriye Milli Ordusu’nu destekliyor. ABD ise SDG’ye destek veriyor. Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad’ın en büyük destekçileri Rusya ve İran. 

Rusya, 2015’ten itibaren fiilen dahil olduğu iç savaşın seyrini özellikle Halep’e düzenlediği hava saldırıları ile kökten değiştirdi. Moskova, Suriye’deki çatışmalara, Ukrayna’daki savaşta da cephe hattında önemli gelişmeler yaşanırken yakalandı. Buna rağmen Moskova, Suriye’yi desteklemeye devam edeceğini açıkladı.

İran, Hizbullah ve İran destekli milisler de rejimin parçalanmamasında kritik rol oynadı. İsrail’in saldırıları nedeniyle güç kaybeden Hizbullah, şu anda Suriye ordusuna destek için Suriye’nin kuzeyine savaşçı gönderme niyetinde değil. 

Çatışma neden şimdi patlak verdi?

Heyet Tahrir eş-Şam (HTŞ) liderliğindeki gruplar, son haftalarda Rusya ve Suriye’nin İdlib’in güneyindeki sivillere yönelik artan saldırılarına cevap olarak Suriye’nin kuzeyine saldırılar düzenlediklerini söylüyor. Muhalifler, 2024’ün başından beri 80’den fazla sivilin rejimin saldırılarında öldürüldüğünü savunuyor. Şam ise bu iddiaları yalanlıyor.

Nüfusunun 3 milyonun üzerinde olduğu bilinen İdlib, yıllardır HTŞ’nin kontrolünde. Uzmanlar, Hamas’ın 7 Ekim’de İsrail’e düzenlediği Aksa Tufanı Operasyonu ve akabinde İsrail’in verdiği yanıtla büyüyen ve yayılan Ortadoğu’daki savaşın HTŞ’nin yeniden Halep’e doğru ilerlemesine zemin oluşturduğu görüşünde.

Ukrayna’daki savaşta da cephe hattında önemli gelişmeler yaşanırken Rusya’nın Suriye’ye yeterince güç ayıramadığını unutmamak gerek.