Fuat Oktay’ın başkanı olduğu dönemde hazırlanan AFAD raporuna göre yangınları söndürmekten İçişleri Bakanlığı birinci derecede sorumlu, belediyelere operasyonel açıdan sorumluluk yüklenmiyor

Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, (AFAD) Başbakanlığa bağlı olarak görev yaptığı 2013 yılında Türkiye Afet Müdahale Planı (TAMP) hazırlamıştı. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay’ın AFAD Başkanı olduğu dönemde (2012-2016) yayımlanan 41 sayfalık plana göre, orman yangınında yer alması gereken hizmet grupları arasında “Yangın hizmet grubu” ve “Tahliye, yerleştirme ve planlama hizmet grubu” bulunuyor. Bu grupların ana çözüm ortağı İçişleri Bakanlığı olarak belirtilirken belediyelere ise operasyonel açıdan bir sorumluluk yüklenmiyor. Belediyelerle ilgili tanımlanan tek görev belediye başkanlarının İl Afet ve Acil Durum Koordinasyon Kurulu’nda (İAADKK) yer alması. Kurulun başında ise vali veya vali yardımcıları bulunuyor. Planda afetler dört farklı seviye olarak tanımlanıyor ve “seviye 4” kararı verilmesi halinde tüm ulusal kapasite müdahaleye katılıyor ve gerektiğinde uluslararası yardım çağrısında bulunuluyor. 

Orman yangınlarını söndürmek ve gerektiğinde tahliye işlemlerini sağlamak İçişleri Bakanlığı’nın görevi

TAMP, Türkiye’de yaşanabilecek her tür ve ölçekteki afet ve acil durumlara etkin müdahale için görev alacak kamu kurumları, özel sektör, sivil toplum kuruluşları ve gerçek kişileri kapsıyor. Çok kapsamlı ve ayrıntılı olarak hazırlanan 41 sayfalık planda yer alan açıklamalara göre doğal afetlerde görevli kurum ve kuruluşlar ağırlıklı olarak bakanlık ve bakanlığa bağlı kurumlardan oluşuyor. “Orman yangınlarını kontrol altına almak ve söndürmek” ile “gerektiğinde tahliye işlemlerini sağlamak” konusunda ise İçişleri Bakanlığı birinci derece sorumlu. 

Müdahale seviyeleri dört gruba ayrılıyor

TAMP’a göre doğal afetlere müdahale seviyeleri dört gruba ayrılıyor. Yerel imkanların yeterli olduğu afetlerde koordinasyon valiliğin başında bulunduğu İl Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezi (İAADYM) tarafından yapılıyor. Afetin büyüklüğüne göre ise destek illerden yardım alınıyor, ulusal kapasite kullanılıyor ve son aşamada uluslararası destek talep ediliyor. 

Dördüncü seviyede uluslararası yardım çağrısı yapılabilir

Plandaki tanımlamalara göre 1. seviyede, gerekli görülen hallerde AFAD, ihtiyaç duyulan hizmet grubunun ana çözüm ortağı bakanlık, kurum, kuruluş ve Kızılay’ın kapasitesini yönlendiriyor. Olay seviyesi “2” olarak belirlendiğinde sadece ilgililerine duyuruluyor. Gerekli görülen hallerde AFAD, ihtiyaç duyulan hizmet gruplarının ana çözüm ortaklarını ve Kızılay’ın kapasitesini yönlendiriyor.

Olay seviyesi “3 veya 4” olarak belirlendiğinde olay seviyesi ilan ediliyor ve AFAD hizmet grubu ana çözüm ortağı bakanlık, kurum, kuruluş ve Kızılay’ın temsilcilerini AFAD bünyesindeki Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezi’ne (AADYM) çağırıyor. “Seviye 4” kararı verilmesi halinde tüm ulusal kapasite müdahaleye katılıyor ve gerektiğinde uluslararası yardım çağrısında bulunuluyor. 

Ana çözüm ortakları sekiz bakanlık ve Türk Kızılayı’ndan oluşuyor

TAMP ile herhangi bir afet anında müdahalenin nasıl bir organizasyon ile yapılacağı düzenlendi. Bu planla birlikte afet öncesi, sırası ve sonrasındaki müdahale planlamasının temel prensiplerini açıklanıyor. Görevi “Afet anında kendi hizmet grubunda yer alan tüm bakanlık, kurum ve kuruluşlardan afet bölgesine gidecek saha destek ekiplerini ve afet bölgesindeki çalışma esaslarını belirlemek” sözleriyle tanımlanan ana çözüm ortakları ise sekiz bakanlık ve Türk Kızılayı’ndan oluşuyor. 

İl afet müdahale planlarının hazırlanması ve uygulanmasından valiler sorumlu

TAMP’a göre afet ve acil durum hizmetlerinin koordinasyonundan, eğitim politikalarının oluşturulmasından ve bu konularda mevzuat düzenlemeleri yapılmasından sorumlu olan kurum AFAD. Ulusal düzey hizmet grubu planlarının hazırlanması ve uygulanmasından hizmet grubundan sorumlu ana çözüm ortağı olan bakanlık, kurum ve kuruluşlar asli sorumlu olmakla birlikte, hizmet grubu planlarında görevlendirilen destek çözüm ortağı bakanlık, kurum ve kuruluşlar, özel sektör, sivil toplum kuruluşları (STK’lar) da ayrı ayrı sorumlu. Bakanlık, kurum ve kuruluşlarda planların hazırlanması ve uygulanmasından ise en üst yöneticiler, il afet müdahale planlarının hazırlanması ve uygulanmasından ise valiler sorumlu.

Planda belediyeye verilen tek görev, belediye başkanlarının İAADKK’da yer alması

Planda belediyelerden neredeyse hiç bahsedilmiyor. Yalnızca, belediye başkanlarının İl Afet ve Acil Durum Koordinasyon Kurulu’nda (İAADKK) yer alacağı belirtiliyor. İAADKK ise vali ya da vali yardımcısının başkanlığında, il afet ve acil durum müdürü, garnizon komutanı, belediye başkanı, il özel idaresi genel sekreteri ve hizmet grubundan sorumlu il müdürleri ile ihtiyaç duyulan diğer il yöneticilerinden oluşuyor. Kurulun görevleri arasında ise il hizmet grubu operasyonlarını hazırlamak, afet ve acil durum hazırlıklarını yapmak veya yaptırmak ve alınacak önlemleri belirlemek bulunuyor. Tam görevleri ise şöyle listeleniyor:

• İl afet müdahale planının incelenmesini, uygun bulunması durumunda kurul kararı ile birlikte başkanlığa onaya sunulmasını sağlamak. 
• İl hizmet grubu operasyon planlarını hazırlatmak ve onaylamak.  
• Hizmet grubu planlarının il afet müdahale planına entegrasyonunu gerçekleştirmek.  
• Afet ve acil durum hazırlıklarını yapmak veya yaptırmak ve alınacak önlemleri belirlemek. Yerel düzey olay türü planı hazırlanmasına karar vermek ve hazırlamak veya hazırlatmak. Kritik tesislerin oluşturduğu riskleri önleme çalışmaları yapmak veya yaptırmak. 
• Eğitimler düzenlemek ve planların uygulanabilirliğinin tatbikatlarla denetlenmesini sağlamak.  
• Afet ve acil durum hallerinde; bilgileri değerlendirmek, alınacak önlemleri belirlemek, il afet müdahale planının uygulanmasını sağlamak.  
• Yılda en az iki kez valinin başkanlığında toplanmak.  
• Afet ve acil durum hallerinde talimat beklemeksizin il afet ve acil durum yönetim merkezinde toplanmak.

Etkin müdahale için hizmet grupları oluşturuluyor

TAMP ile birlikte afetlere etkin müdahale için hizmet grupları kuruluyor. Hizmet grubu, afet ve acil durumlarda plan kapsamında ana çözüm ortağı ve destek çözüm ortaklarının yürüttükleri hizmetlerin niteliğine göre oluşturulan grupları ifade ediyor. Orman yangınlarında yer alması gereken hizmet grupları şu şekilde: 

Haberleşme, Ulaşım Altyapı, Güvenlik ve Trafik, Arama ve Kurtarma, Nakliye, Sağlık, Tahliye Yerleştirme ve Planlama, Alt Yapı, Enerji, Barınma, Hasar Tespit, Yangın, Enkaz Kaldırma, Gıda Tarım ve Hayvancılık, Teknik Destek, Zarar Tespit

Hizmet grubu, afet ve acil durumlarda TAMP kapsamında ana çözüm ortağı ve destek çözüm ortaklarından oluşuyor. Destek çözüm ortakları ise hizmet gruplarında ana çözüm ortağı olarak görev alan bakanlık, kurum ve kuruluşların çalışmalarında destek olarak görev alan paydaşları. Orman yangınları için görev yapması planlanan hizmet gruplarından ikisi yangın hizmet grubu ile tahliye, yerleştirme ve planlama hizmet grubu. Bu iki grubun ana çözüm ortağı da İçişleri Bakanlığı.

Yangın hizmet grubunun ana çözüm ortağı İçişleri Bakanlığı

İçişleri Bakanlığı afet ve acil durumlarda meydana gelen yangınlara müdahale çalışmalarını yürütmeye yönelik koordinasyondan sorumlu. Grubun destek çözüm ortakları ise Genelkurmay Başkanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Çevre ve Şehirclik Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, Orman ve Su İşleri Bakanlığı ve özel sektör. 

“Yangınları kontrol altına almak ve söndürmek hizmet grubunun görevi”

Hizmet grubunun görev ve sorumlulukları ise şu şekilde özetleniyor:

• Yangınları kontrol altına almak ve söndürmek.  
• Yangın ekiplerini ve ekipmanlarını hazır tutmak.  
• Yangın kapsamında arama ve kurtarma faaliyetlerini yürütmek.  
• Yangın önleyici ve risk azaltıcı tedbirleri almak ve kontrol etmek.  
• Meydana gelebilecek ikincil afet durumlarına yönelik gereken tedbirleri almak. Tehlikeli maddeler kapsamında gerekli koordinasyonu sağlamak. 

Tahliye işlemleri de benzer kurumlardan oluşan bir hizmet grubu tarafından yapılmalı

Felaketler sonrasında tahliye işlemleri de benzer kurumların oluşturduğu hizmet grubu tarafından organize ediliyor. Tahliye, yerleştirme ve planlama hizmet grubunun ana çözüm ortağı da İçişleri Bakanlığı. Bakanlık, afet öncesi, sırası ve sonrasında yapılacak tahliyenin planlaması, uygulaması ve yerleştirme işlemlerinin yapılmasına yönelik koordinasyondan sorumlu. Destek çözüm ortakları ise Genelkurmay Başkanlığı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Gençlik ve Spor Bakanlığı ve STK’lar. Bu kurumlardan oluşan hizmet grubunun görev ve sorumlulukları arasında ise tahliye edilenlerin güvenli bölgelere yerleştirilmesi, acil durum toplanma alanlarının belirlenmesi ve gerektiğinde afet alanlarındaki hayvanların tahliyesini yapmak bulunuyor: 

• Afet öncesi, sırası ve sonrasında tahliye öncelikleri, tahliye yolları ve tahliye edilecek bölgeleri saptamak, planlamak ve uygulamak.  
• Acil durum toplanma alanlarını belirlemek ve alanların kullanıma uygunluğunu kontrol etmek.  
• Afet bölgesindeki halka tahliye yapılacağının duyurulmasını sağlamak.  
• Tahliye edilenlerin afet bölgesinden güvenli bölgelere taşınarak yerleştirilmesini sağlamak.  
• Taşınabilir milli servet, kıymetli evrak, eşyalar ve gerektiğinde hayvan tahliyesi yapmak.

Ana çözüm ortaklarının ulusal düzeydeki taktik görevleri ise şöyle listeleniyor:

• Hizmet grubu organizasyonunu kurmak, yapılacak hizmetin bütününü analiz etmek, 
• Hizmet grubu hazırlık ve planlama çalışmalarını yönetmek,  
• Hizmet grubu kapasite geliştirme çalışmalarını yapmak, 
• İhtiyaç halinde destek çözüm ortaklarını göreve çağırmak ve bilgilendirmek,  
• Özel sektör ile çalışarak gerekli kaynakları sağlamak,  
• Afetlere hazırlık protokollerini yapmak,  
• Finansal yönetim çalışmaları yapmak,  
• Personelin eğitilmesi ve sürekliliğini sağlamak, diğer hizmet gruplarının çalışmalarını desteklemek, operasyon için gerekli teknolojik yenilikleri takip etmek, standart operasyon prosedürleri, kontrol listeleri, el kitapçıkları, kılavuzlar, formlar ve talimatlar hazırlamak,  
• Afet anında bakanlık ya da kurum merkezinde koordinasyonu sağlayacak koordinasyon ekiplerini belirlemek,  
• Afet anında kendi hizmet grubunda yer alan tüm bakanlık, kurum ve kuruluşlardan afet bölgesine gidecek saha destek ekiplerini ve afet bölgesindeki çalışma esaslarını belirlemek.

Destek çözüm ortaklarının görevleri arasında ise gerekli ekipmanları temin etmek, operasyonlara destek vermek ve hizmet grubu sorumlusunun hizmete ilişkin taleplerini yerine getirmek yer alıyor:

• Operasyon planlarının hazırlık çalışmalarına katılmak, 
• Gerekli personel, araç, gereç, ekipmanları vb. temin etmek, 
• Operasyonların yürütülmesine destek vermek, 
• Eğitimli personelin sürekliliğini sağlamak, diğer hizmet gruplarının çalışmalarını desteklemek, 
• Operasyon için gerekli teknolojik yenilikleri takip etmek, 
• Hizmet grubu sorumlusunun hizmete ilişkin taleplerini yerine getirmek.

İl Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezi’nin başında valiler bulunuyor

İl bazında kurulan müdahale ekiplerinin oluşturduğu İl Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezi’nin (İAADYM) başında ise valiler bulunuyor. Plana göre söz konusu merkezler, illerde vali veya yetkilendireceği vali yardımcısının başkanlığında 7/24 saat çalışma esasına göre görev yapıyor. Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezi Yönetmeliği’ne göre il ve ilçe afet ve acil durum yönetim merkezleri yeterli sayıda personeli ile yirmi dört saat esasına göre çalışmalarını yürütür. Afet ve acil durum yönetim merkezleri afet ve acil durum hizmetlerini yürütmek üzere, bakanlıklarda müsteşar veya yetkilendirecekleri yardımcılarının, illerde valinin, kurulması valilerce gerekli görülen ilçelerde ise kaymakamın başkanlığında afet ve acil durum yönetim merkezleri kuruluyor.

Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezleri Yönetmeliği’ne göre İAADYM’nin görevleri arasında ise “İlk yardım ekiplerinin sorunsuz ve süratli şekilde ulaşmasını sağlamak, il afet ve acil durum yönetim merkezlerince sorumluluk bölgelerinde oluşan olaylarda, sorunların çözülmesi ve ihtiyaçların karşılanmasına yönelik çalışmaları öncelikle il imkânları ile yürütmek, hazırlık ve müdahale faaliyetlerinde il düzeyinde kurum ve kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamak” yer alıyor. 

“Planlama yapılırken santrallerin, akaryakıt depo ve tesisleri ile diğer önemli bina ve tesislerin tamamen yıkılabileceği hesaba katılmalı”

Planda ulusal ve yerel düzeyde, hizmet grubu ana çözüm ortağı bakanlık, kurum ve kuruluşların planların hazırlanmasında göz önünde bulundurmaları gereken hususlar için birtakım varsayımlar da listeleniyor. Belirtilen olasılıklara göre planların hazırlanmasında küresel ısınma, iklim değişikliği, kuraklık gibi yavaş gelişen doğal afetlerin süreç içinde daha önceden hiç yaşanmamış sonuçlar doğurabileceği göz önünde bulundurulmalı. Bunun yanı sıra afetlerde yangınların çıkabileceği, sanayi ve enerji tesislerinde yangın, patlama, kimyasal sızma, akaryakıt veya petrol sızıntısı ve gaz kaçakları gibi ikincil afetler meydana gelebileceği de düşünülmeli. Ayrıca barajların, santrallerin, akaryakıt depo ve tesisleri ile diğer önemli bina ve tesislerin hasar görebileceği veya tamamen yıkılabileceği, bu hasarlardan kaynaklanan can ve mal kayıplarının olabileceği de hesaba katılmalı.