Cumhurbaşkanlığı ve milletvekili genel seçimlerine tam 365 gün kaldı. Partiler henüz seçim mitinglerine başlamasa da gündemdeki en sıcak mesele adaylık tartışması. AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın seçimlere bir seneden uzun bir zaman varken adaylığını açıklamasının ardından gözler muhalefet partilerine ve altılı masaya çevrildi.
Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu’na göre cumhurbaşkanı ve Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) seçimleri beş yılda bir aynı günde yapılıyor. Oy verme günü ise cumhurbaşkanı ve TBMM’nin görev sürelerinin dolmasından önceki son pazar günü. Bir önceki seçimler 25 Haziran 2018’de yapılmıştı. 2023 yılında 25 Haziran cumartesi gününe rastladığı için seçimler 18 Haziran’da yapılacak. Oy verme gününden altmış gün önce ise 19 Nisan 2023’te Yüksek Seçim Kurulu (YSK) seçim takvimi açıklayacak ve seçim süreci resmen başlayacak.
Cumhurbaşkanlığı seçimleri
Genel oyla yapılacak seçimde, geçerli oyların salt çoğunluğunu (yüzde 50+1) alan aday, cumhurbaşkanı seçilecek. İlk oylamada çoğunluk sağlanamazsa bu oylamayı izleyen ikinci pazar günü ikinci tur oylama yapılacak. Bu oylamaya, ilk turda en çok oy alan iki aday katılacak ve en çok oyu alan aday cumhurbaşkanı seçilecek. Cumhurbaşkanı adayı olan kişiler milletvekili adayı olamayacak.
Seçimler hangi şartta ertelenebilir?
Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu’na göre TBMM tarafından savaş sebebiyle seçimlerin yapılmasına imkân görülmediğine karar verilmesi halinde cumhurbaşkanlığı seçimi bir yıl geriye bırakılabiliyor.
Kimler aday olabilir, kimler aday gösterebilir?
Milletvekili seçilme yeterliliğine sahip, 40 yaşını dolduran ve dört yıllık yükseköğrenim mezunu bütün Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları cumhurbaşkanı adayı olabiliyor. Meclis’te grubu bulunan siyasi partiler, son milletvekili genel seçimlerinde toplam oyların yüzde 5’ini alan siyasi partiler cumhurbaşkanı adayı gösterebiliyor. Ayrıca en az 100 bin yurttaşın imzasını toplayan kişiler de cumhurbaşkanı adayı olabiliyor. Her siyasi parti veya parti grubu ancak bir aday için başvuruda bulunabiliyor. Bir kişiyi birden fazla siyasi parti grubu veya siyasi parti aday gösterebiliyor.
Adayların mal beyanı
Adayların; yabancı devletlerden, uluslararası kuruluşlardan, tüzel kişilerden ve Türk uyrukluğunda olmayan gerçek kişilerden bağış ve yardım almaları yasak. Adaylar, YSK tarafından belirlenecek adaylık başvurusu süresi içinde mal bildiriminde bulunmak zorunda. Seçilen adayın mal bildirimi, seçim sonuçlarının kesinleşmesini müteakip Resmî Gazete’de yayımlanacak.
Medyascope'un haftalık e-bülteni
Andaç'a abone olun
Editörlerimizin derlediği öngörüler, analizler, Türkiye’yi ve dünyayı şekillendiren haberler, Medyascope’un e-bülteni Andaç‘la her çarşamba mail kutunuzda.
Bir aday belli
Mevcut Cumhurbaşkanı Erdoğan, 18 Haziran 2023’teki seçimler için adaylığını şimdiden açıklayan ilk isim oldu. Muhalefet tarafında ise ismi en çok öne çıkan isim CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu. Erdoğan da kendi adaylığını duyurduğundan beri CHP liderine, “Ya adaylığını açıkla ya adayını açıkla” diyerek çağrıda bulunuyor. Kılıçdaroğlu ise seçim tarihi kesinleştikten sonra altılı masanın adayının ilan edileceğini belirtiyor.
Altılı masa ortak aday çıkaracak
Altılı masanın en temel mutabakat noktalarından biri ortak cumhurbaşkanı adayı çıkarmak. Henüz seçim ittifakının nasıl yapılacağı netleşmese de, altı parti lideri de ortak cumhurbaşkanı adayı çıkaracaklarını ifade etti. Cumhur İttifakı’nda adaylığını açıklamadan önce de yalnızca Erdoğan’ın ismi konuşulurken muhalefetin ise daha fazla seçeneği bulunuyor. Altılı masada yer alan her lider potansiyel bir cumhurbaşkanı adayı olarak öne çıkarken, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu ve Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Mansur Yavaş da en güçlü adaylar arasında. Her ne kadar Kemal Kılıçdaroğlu iki ismin de mevcut görevlerine devam etmeleri gerektiğini söylese de İYİ Parti lideri Meral Akşener hem İmamoğlu’nun hem de Yavaş’ın cumhurbaşkanı adaylığına sıcak baktığını belirtmişti.
Anketlerde bu iki ismin muhalefet cephesinde en yüksek oya ulaşan kişiler olması da koşullardan bağımsız olarak onları güçlü adaylar haline getiriyor. Ayrıca kamuoyu yoklamaları, siyasi parti liderlerine de ilerleyen dönemde Yavaş ya da İmamoğlu’nun aday gösterilmesi için baskı oluşturabilir. Akşener ise daha önceki açıklamalarında cumhurbaşkanı adaylığına sıcak bakmadığını ve hedefinin parlamenter sisteme geçildikten sonra başbakan seçilmek olduğunu söylemişti.
HDP ne yapacak?
Aday tartışmalarında HDP’nin tutumu da fazlasıyla belirleyici olacak. Son iki cumhurbaşkanlığı seçiminde cezaevindeki eski HDP Eş Genel Başkanı Selahattin Demirtaş’ı aday gösteren HDP, bu kez altılı masanın göstereceği adayı destekleyebilir. Ancak HDP, adayın niteliğine bakacağını ve bütün adayları koşulsuz desteklemeyeceğini açıkladı.
HDP’nin son TBMM grup toplantısında konuşan Eş Genel Başkan Mithat Sancar, adaylık konusuna ilişkin şu ifadeleri kullandı:
“Müzakere ile açık diyalog ve mutabakatla ortak aday fikrine de açık olduğumuzu söyledik. Cumhurbaşkanlığı seçiminde politikamız budur. Açık müzakere, doğrudan diyalog ve gerçeklerle yüzleşme temelinde bir mutabakat. Bu saydığımız yöntemler karşılık bulmazsa şüphesiz kendi adayımızı çıkarmayı da en önemli seçenek olarak tutuyoruz.”
HDP’nin, İmamoğlu ya da Kılıçdaroğlu’nun adaylığına sıcak bakması ancak Yavaş ya da Akşener’in aday gösterilmesi halinde “Demokrasi İttifakı”nın diğer bileşenleriyle beraber kendi adayını belirlemesi bekleniyor.
Demokrasi İttifakı
Seçim ittifakları arasındaki üçüncü ittifak ise HDP’nin öncülüğünde kurulan “Demokrasi İttifakı”. Yedi siyasi partinin bulunduğu ittifakta HDP, EMEP, EHP, SMF, Halkevleri, TİP ve TÖP yer alıyor. Bu ittifakın Meclis seçimlerinde birlikte hareket etmesi, cumhurbaşkanlığı seçimlerinde ise altılı masanın göstereceği adaya göre tavır alması bekleniyor.
Erdoğan’ın üçüncü kez adaylığı
Seçim döneminde en çok tartışılacak konulardan biri de Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın üçüncü kez aday olması. Daha önce iki dönem cumhurbaşkanlığı görevini sürdüren Erdoğan’ın tekrar aday olup olamayacağı konusunda hukukçular ikiye bölünmüş durumda. Bir kısım, seçim kanunundaki ilgili madde nedeniyle Erdoğan’ın üçüncü kez aday olamayacağını savunurken, bazı hukukçular ise 2017’deki anayasa referandumu ve 2018’deki genel seçimlerin ardından cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçildiği için Erdoğan’ın bir kez daha aday olabileceğini öne sürüyor. Ancak erken seçim kararını Meclis’in alması halinde Erdoğan’ın adaylığına dair herhangi bir tartışma olmayacak. TBMM’de erken seçim kararı alınabilmesi için 360 oy gerekiyor ve AKP, MHP’nin sandalye sayısı erken seçim kararı almaya yetmiyor.
23 Nisan etkinlikleri için düzenlenen basın toplantısında konuşan TBMM Başkanı Mustafa Şentop da Erdoğan’ın “ikinci kez adaylığının söz konusu” olduğunu savunmuştu. Şentop, “Cumhurbaşkanının adaylıkla ilgili sorunu yok. Zaten ikinci adaylığı. Hukuken hiçbir tartışma yoktur. Üç değil iki kez adaylık söz konusudur. Hukuki sorun olmayacağını, tartışmaların bilgi eksikliğinden kaynaklandığını söyleyebilirim” diye konuşmuştu. Cumhurbaşkanı Seçimi Kanunu’nda ise adaylık sayısına ilişkin, “Bir kişi en fazla iki kez cumhurbaşkanı seçilebilir ancak Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde, cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilir” ifadeleri yer alıyor.
Muhalefet konuyu yargıya taşımayacak
Muhalefet partileri ise aynı görüşü savunmasa da Erdoğan’ın yeniden aday olmasını yargıya taşıyarak Erdoğan’a “yeni bir mağduriyet” algısı oluşturmak istemiyor. Konuya ilişkin en yeni açıklamalar Saadet Partisi Genel Başkanı Temel Karamollaoğlu ve CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu’ndan geldi. Karamollaoğlu, partisinin haftalık değerlendirmesindeki konuşmasında Erdoğan’ın tekrar aday olamayacağını belirterek, “Seçimler tam zamanında yapılırsa Sayın Cumhurbaşkanı aday olamaz. Anayasa Mahkemesi müdahale eder. Çok açık ve net, bir kişi iki dönemden fazla aday olamaz. Olabilir ama bir şartla, Meclis karar verirse ve seçimi öne alırsa” diye konuştu.
CHP Genel Başkanı ise dün sabah katıldığı bir televizyon programında konuya ilişkin, “Seçimler zamanında yapılırsa, yasalar uygulanırsa Erdoğan’ın aday olamaması lazım. Anayasa açık. Bunu Erdoğan da biliyor” dedi.
Bundan önceki adaylıklar ne zaman açıklanmıştı?
Erdoğan’ın adaylığını bir sene önceden açıklaması Türkiye siyasetinde alışılan bir durum değil. Örneğin 2014’teki cumhurbaşkanlığı seçiminde Erdoğan’ın adaylığı 1 Temmuz’da, yani seçimlerden tam 40 gün önce açıklanmıştı. CHP ve MHP ise ortak adayları Ekmeleddin İhsanoğlu’nu 16 Haziran’da duyurmuştu. Demirtaş’ın adaylığı ise 30 Haziran’da ilan edilmişti.
2018’de ise alınan kararla baskın seçime gidilmişti. 18 Nisan’da açıklama yapan Erdoğan, hem cumhurbaşkanlığı hem de milletvekili genel seçimlerinin 24 Haziran 2018’de yapılacağını duyurmuştu. Erdoğan’ın adaylığı 3 Mayıs, Muharrem İnce’nin adaylığı 4 Mayıs, Meral Akşener’in adaylığı 23 Nisan, Selahattin Demirtaş’ın adaylığı ise 28 Mayıs’ta ilan edilmişti.
Seçim yasasında değişiklik
AKP ve MHP milletvekillerinin hazırladığı seçim kanununda değişiklik teklifi 31 Mart akşamı TBMM Genel Kurulu’nda kabul edilerek yasalaştı. Yeni yasayla birlikte ülke genelinde baraj yüzde 7’ye indirilirken milletvekili hesaplaması da değişti. Mevcut durumda ittifakın toplam oyunun barajı geçmesi halinde oylar ittifak içinde toplanıyor ve ittifakta yer alan partilerin çıkaracağı milletvekili sayıları da ittifak içinde aldıkları oya göre belirleniyordu. Ancak yeni yasayla her parti seçim bölgesinde aldığı oyla milletvekili çıkaracak ve ittifakın artık oyu milletvekili seçiminde hesaba katılmayacak. Cumhurbaşkanı ise propaganda yasaklarından muaf tutulacak. Ancak bu yasanın geçerli olması için seçimlerin en erken 1 Nisan 2023’te yapılması planlanıyor. Eğer bu tarihten önce erken seçime gidilirse mevcut yasa geçerli olacak.
Üye sayılarındaki değişim
Siyasi partilerin üye sayılarındaki değişim, siyasi partilerin yakaladıkları rüzgârın ya da kaybettikleri havanın yansıması olarak değerlendiriliyor. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı’nın verilerine göre 12 Mayıs itibarıyla AKP’nin 11 milyon 40 bin, CHP’nin 1 milyon 339 bin, HDP’nin 43 bin, MHP’nin 480 bin, İYİ Parti’nin 568 bin, DEVA Partisi’nin 153 bin, Gelecek Partisi’nin 57 bin, Saadet Partisi’nin 273 bin, Demokrat Parti’nin 397 bin üyesi bulunuyor.
Parlamento dağılımı
2018’deki seçimlerle beraber Meclis’teki sandalye sayısı 600’e çıktı. Mevcut durumda Cumhur İttifakı Meclis’teki çoğunluğu elinde bulunduruyor. Ancak yalnızca AKP’nin sahip olduğu milletvekili sayısı Meclis çoğunluğunu sağlamak için yeterli değil. AKP’nin ardından en çok sandalyeye sahip olan partiler ise sırasıyla CHP, HDP, MHP ve İYİ Parti.
Seçim güvenliği
Seçimlere giderken muhalefetin en fazla dikkat çektiği konulardan biri ise seçim güvenliği. Altılı masanın bunun için oluşturduğu komisyonun yanı sıra Kılıçdaroğlu’nun yaptığı kurum ziyaretlerinden en fazla ses getirenlerinden biri SADAT’ın önüne gitmesiydi. Kılıçdaroğlu’nun SADAT’ı “terörist yetiştirmekle” suçlamasının ardından SADAT, CHP lideri hakkında 1 milyon liralık manevi tazminat davası açtı. CHP ise SADAT hakkında Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı’na suç duyurusunda bulundu.
Altı parti de seçim güvenliği için özel önlemler geliştirmeyi hedefliyor. Bu bağlamda altı partinin de üye verdiği bir seçim güvenliği komisyonu oluşturulurken komisyon ilk açıklamasını 6 Haziran’da yaptı.
