Türkiye ve Ermenistan arasındaki normalleşme süreci, İkinci Karabağ Savaşı’nın ardından yeni bir ivme kazandı. Fakat çeşitli zorluklarla karşı karşıya da kalmaya devam ediyor. İki ülke arasında atılan adımlar ve karşılıklı açıklamalar umut verici. Erivan’a göre sürecin nabzını olumsuz etkileyen en önemli faktör Azerbaycan’ın Türk siyaseti ve medyası üzerindeki hareket kabiliyeti.
Türkiye-Ermenistan arasında temaslar hız kazandı
2. Karabağ Savaşı’ndan sonra Türkiye-Ermenistan normalleşme sürecinde şu ana kadar beş resmi toplantı gerçekleştirildi. En son Temmuz 2024’te, Türkiye ve Ermenistan sınırında bulunan Alican-Margara sınır kapısında, özel temsilciler Serdar Kılıç ve Ruben Rubinyan bir araya geldi. İki temsilci, önceki toplantılarında anlaşmaya vardıkları hususları teyit etti.
İki ülke arasında Kars’ı Gümrü’ye bağlayan Akyaka/Akhurik demir yolu sınır kapısının faaliyete geçirilmesi konusunda mutabakat sağlandı. Erivan-İstanbul arasında doğrudan uçuşlar da başlatıldı. Özel hava yolu şirketleri İstanbul-Erivan hattında haftada 9 uçuş gerçekleştiriyor. Atılan somut adımlar iki taraf için de memnuniyet verici.
Diplomatik, resmi pasaport hamilleri için karşılıklı vize prosedürlerinin kolaylaştırılması da görüşülen konular arasında yer alıyor. Ancak 2022 yazında üçüncü ülke vatandaşları ve diplomatik pasaport sahipleri için kara sınırının açılması konusunda varılan anlaşma henüz uygulanmadı.
Başbakan Paşinyan, Recep Tayyip Erdoğan’ın 2023 seçim zaferi kutlamasına davet edilmesi Erivan’da umutları arttırdı. Paşinyan bu daveti geri çevirmeyerek Ankara’daki etkinliğe katıldı.
Geçtiğimiz günlerde Türkiye’den basın mensuplarının sorularını yanıtlayan Paşinyan, “Eskiden Türkiye ile ilişkilerimiz sorulduğunda cevabımız yoktu. Şimdi çok uzun cevaplar verebiliyoruz” diyor.
Erivan hükümetine yakın Orbeli Center’da Türkiye-Ermenistan normalleşmesi uzmanı olarak çalışan Armen Petrosyan, güven inşasının ancak karşılıklı somut adımlarla mümkün olacağını belirtiyorlar.
Azerbaycan’ın Türkiye-Ermenistan normalleşme sürecine etkisi
Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan’ın da belirttiği gibi, Azerbaycan ile ilişkiler Türkiye-Ermenistan normalleşme sürecini doğrudan etkiliyor.
Türkiye medyasında pek tartışılmasa da “Zengezur Koridoru” tanımının kendisi, süreci doğrudan etkiliyor. Paşinyan, bu ifadenin Ermenistan için “egemenliğe ve toprak bütünlüğüne yönelik bir talep” olarak algılandığını vurguluyor. Bunun yerine “Barış Kavşağı” tanımının kullanılmasını istiyor.
Buna rağmen Ermenistan, Azerbaycan’ın batı bölgeleri ile Nahçıvan arasında ulaşım bağlantısı sağlamaya hazır olduğunu belirtiyor. Ancak bu serbestinin karşılıklılık ilkesi çerçevesinde ve kendi egemenlik hakları korunarak gerçekleşmesi gerektiğini belirtiyor. Azerbaycan’daki Ermeni esirler meselesi hala çözülemedi. Sınır belirleme sürecindeki anlaşmazlıklar da normalleşmeyi yavaşlatan faktörler arasında.
Medyascope'un günlük e-bülteni
Andaç'a abone olun
Editörlerimizin derlediği öngörüler, analizler, Türkiye’yi ve dünyayı şekillendiren haberler, Medyascope’un e-bülteni Andaç‘la her gün mail kutunuzda.
Öte yandan Erivan, Azerbaycan’ın Türk medyasında artan etkisinin Türkiye ile ilişkilerini sabote ettiğini öne sürüyor. Türkiye-Ermenistan normalleşmesi
1915 tartışmaları ve güven inşası
Türkiye-Ermenistan ilişkilerinin normalleşmesinin önündeki engellerden biri de tarihsel tartışmalar. Paşinyan’ın “Ermeni Soykırımı’nın uluslararası alanda tanınmasının bugün dış politika önceliklerimiz arasında yer almadığı” açıklaması Ankara’da olumlu karşılanıyor. Ermenistan’da başka devletlerin soykırımı tanıyan kararlarına dair endişeler bulunuyor. Erivan’ın 1915 konusunda yumuşayan tavrı, Türkiye-Ermenistan normalleşmesinin önündeki önemli bir virajın dönüldüğü anlamına geliyor.
Ermenistan son zamanlarda Hindistan, Yunanistan ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ile yakın ilişkiler geliştirdi. Bu durum ve Ermeni diasporasının “radikal” tavrı Türkiye’de güvensizlik yaratıyor.
Uluslararası dinamiklerin etkisi
Normalleşme sürecinde uluslararası dinamikler de önemli rol oynuyor. Ermenistan Batı’ya yakınlaşma politikasının bir parçası olarak AB üyelik sürecini başlattı. Yakın zamanda ABD ile askeri tatbikatlar gerçekleştirdi. Bu gelişmeler başta Rusya ile ilişkiler olmak üzere bölge dengeleri açısından yeni dinamikler yaratıyor.
Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ve ABD Dışişleri Bakanı Rubio şimdiye kadar iki kere telefonla görüştü. Her iki görüşmede de Kafkasya bölgesi de ele alındı. Bu telefonlar, ABD’nin bölgeye olan ilgisinin bir işareti.
Öte yandan Ermenistan Azerbaycan ile barış sürecine Fransa’yı da dahil etmek istiyor. Ermenistan bunun “barışçıl” bir talep olduğunu belirtiyor. Fakat Erivan’ın bu talebi süreci karmaşıklaştıran faktörler arasında yer alıyor.
Ekonomik beklentiler ve gelecek perspektifi
İki ülke arasındaki normalleşmenin en önemli motivasyonlarından biri ekonomik beklentiler. Ermenistan-Türkiye sınırının açılmasının sadece Ermenistan için değil, aynı zamanda Türkiye ve bölgedeki diğer ülkeler için de büyük ekonomik fırsatlar doğuracağı vurgulanıyor.
Türkiye’den basın mensupları geçtiğimiz günlerde Erivan’ı ziyaret etti. Görüşmelerde özel temsilci Rubinyan ile de görüştü. Rubinyan’ın ifadesiyle, “açık bir sınırın kapalı bir sınırdan daha iyi olduğu konusunda bir mutabakat var.”
Paşinyan da normalleşmenin “artık sadece bir zaman meselesi” olduğunu söylüyor. “Tutarlı, sakin, argümanlara dayalı ve karşılıklı saygı ortamında” ilerlenmesi durumunda başarıya ulaşılacağını belirtiyor. Ermenistan Başbakanı önümüzdeki yıl yapılacak seçimlere kadar Türkiye’den somut adım gelmesini umuyor. Esnek politikasının Ermenistan halkında sorgulanmaması için Türkiye’den geri dönüşlerin olması gerektiğine inanıyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın da konuya ilgisi var. Erdoğan yakın zamanda “Azerbaycan ile Ermenistan arasında kalıcı barış yakında sağlanır diye umut ediyoruz. Bu barışı Türkiye olarak yürekten destekliyoruz” dedi. Bu açıklama da Türkiye-Ermenistan normalleşmesi adımlarında beklentileri arttırıyor.
