Başlıktaki kendi pasıma kendim koşarak: Yoksa (anayasal yani eşit) yurttaş mı, başka deyişle “sade vatandaş” mı? Hani adamcağıza şu hengâmede biri çıkıp dese ki “beyefendi bu başlıkla sizden de söz eden bir yazı yazmış hıyarın biri Türkiye’de” diye, “yaw brahma aşkına, bırak şu saçma sapan herifleri, biz işimize bakalım şekerim şimdi” der herhalde.
Yahut devam edip “Türkiye’de muhafazakârlar endişeli” desek, “o kişiler muhafazakârsa siyasal eğilim olarak, Hindu başbakanın Muhafazakâr Parti sıralarında ne işi var?” veya “buradakiler muhafazakârsa, siyasal muhafazakârlığın kitabını yazmış İngiltere’deki malûm (!) parti nedir?” diye sormak gerekir.
Öyle ya, “muhafazakârlık” (“conservatism”) denince akla “sağcılar ahmak olur”, “badem bıyık-kareli ceket”, “muhafazakâr denince ben İslâmcı, olmadı Müslüman anlarım, ben öyle anlıyorsam doğrusu da budur” gelir buralarda. Ve özellikle kimi hatta çoğu pek demokrat muhalif zihinlerde de. Kimse “orada Marx, Engels, Sartre vs. varsa, burada da Hobbes, Burke, Hume, Locke, Aron, Schumpeter, Hayek vs. var, bunlar da mı ahmak?” diye sormaz.
Muhafazakâr, liberal, sosyal demokrat, sosyalist, komünist, avrokomunist, yeşil vb. bu ayrımlar üzerine düşünmez, merak da etmez. Atlantik’in o yanı bu yanı veya Anglosakson dünya ile Avrupa’da bu terimlerden, sınıflandırmalardan, tanımlardan ne anlaşıldığını da bilmez. Bizdeki “muhazakâr devrimcilik” iddiasının, geçen gün Taha Parla hocamızın da açıkladığı üzere basbayağı “köktenci gericilik” anlamına geldiğini de keza demokratlık adına yadsır, görmezden gelmeyi yeğler.
Gericilik, reaksiyoner (“réactionnaire”) olmak demekse –ki aciz amadenize göre de öyledir, Burke’un iyi bilinen “muhafaza etmek için, reform yapmak zorundayız” (“we must reform in order to conserve”) ilkesi de herhalde ileriye bakan, ilerlemeyi hedefe koyan ama ona farklı bir yöntem öneren bir yaklaşımdır. İlerlemek için muhafaza etmemiz gerektiğini söylememiş merhum. Üstelik muhafazakârlık özünde sekülerdir de: Temel meselesi, çıkış noktası dinin yurttaşlık bağından, devletten, anayasadan elenmesine ilişkindir.
Malumatfuruşluk taslamayıp rahmetli Aristo’yu filan atlarsak, “modern” muhafazakârlık da günümüzdeki belki tüm siyasal akımlar gibi 1787’de ABD Anayasası’nın kabulüne ve ardından 1789 Fransız Devrimi’ni izleyen fikir tartışmalarına dayandırılabilir. Az daha geriye gidip, İngiltere’deki 1688 “Şanlı” veya “Kansız” Devrimi de çıkış noktası kabul edilebilir. Hepsinin özünde de hem dinin siyaset dışına çıkarılması, hem monarkın/yöneticinin yetkilerinin kamu yararına sınırlandırılması önceliği vardır.
Vites büyültüp günümüze fişeklersek, kıta Avrupası’nda muhafazakârlığa tekabül eden Hristiyan Demokrat partilerin, “Müslüman Demokrat” karşılığının olamayacağı yirmi yıllık zorlu ve zoraki laboratuvar deneyiyle anlaşılmış olsa gerektir. Nitekim ülkemizde hukuk devletini, hak ve özgürlükleri geçelim, anayasadan dahi söz etmek artık abesle iştigal halini almıştır. Daimi OHAL, bizim doğal durumumuza dönüşmüştür. Fiili OHAL’den çıkmak bile susuzluktan çatlamış dudakları ıslak mendille nemlendireceği için yeterli sayılır, iyimserlik nedeni kabul edilir olmuştur.
Örnekse, SSCB döneminde Stalin sonrasında cılız da olsa filiz veren demokrat direnişin özü de “kafamızı kırın eyvallah ama bari mevcut anayasayı uygulayın” önermesine dayanır. SSCB’nin bu direnişle değil başka etmenlerden ötürü çöktüğü belki üzerine düşünülecek bir başka konudur. Konumuz o değilse de Rusya tarihine çarlıktan SSCB’ye, SSCB’den Putin’e göz atılırsa “Ruslara demokrasi bir beden bol mu geliyor, öyleyse neden?” sorusu da ayrıca kafamızı kurcalayabilir.
Dolayısıyla muhalefet için ortak amaç “yüzüncü yılında cumhuriyetimizi demokrasiyle taçlandırmaksa”, “helâlleşme” uğruna, “bana 28 Şubatçı derler” kaygısıyla, “laikçi teyzelik yapmanın modası geçti” düşüncesiyle, “ortak hassasiyetler ve değerler” bulunduğu sanısıyla, gericiye gerici demekten kaçınmamak gerekir. İslâmcılığın en ılımlı türevinin dahi demokrasinin d’siyle bağdaşmayacağı, aksine bünyenin kendi ürettiği bir kanser gibi onu içinden kemirip, sonunda mutlaka yok edeceği bilinci de asgari müşterek olmalıdır.
Selefilik, vahabilik, tekfircilik, Taliban, İran’daki “İslâm Cumhuriyeti” ve “velayet-i fakih” doktriniyle, laik ve demokratik olma iddiasındaki nüfusunun ezici çoğunluğu Müslüman bir cumhuriyete yuvalanmış İslâmcılığın takiyesi arasındaki mesafe sanıldığından çok daha kısadır. Zira düşünmeye cüret edecek olunursa, başka türlüsüne olanak bulunmadığı da görülür. Yerdeki insan eseri anayasayla, gökten inmiş kutsal kitap arasında yurttaşlığın doğası gereği sürekli seçime zorlanmak İslâmcı için aşılması mümkün olmayan bir çelişkidir.
Medyascope'un haftalık e-bülteni
Andaç'a abone olun
Editörlerimizin derlediği öngörüler, analizler, Türkiye’yi ve dünyayı şekillendiren haberler, Medyascope’un e-bülteni Andaç‘la her çarşamba mail kutunuzda.
Anayasa, sonunda sınırları belirli bir kara parçasında insanların üzerlerinde uzlaştığı bir yurttaşlık sözleşmesidir. Ülkemize yurttaşlık bağıyla bağlı kişilere “Türk” deniyorsa, anayasaya “Türklük Sözleşmesi” denilmesi kendiliğinden bir eleştiri oluşturmaz. Mesele bunun altının nasıl doldurulduğu, nasıl uygulandığında düğümlenmektedir. Başka deyişle, “Türklük” sözleşmeyle oluyorsa (gelip 400.000 dolar bastırıp, sıfır daire yanında cemile kabilinden ay-yıldızlı pasaport satın alan bir İranlı veya Iraklı için meselâ), bunda eşit anayasal yurttaşlık bakımından bir sorun olamaz.
Aynı dolayımla Kürtlük büyük ölçüde etnisiteye dayansa da Türklük dayanmaz. Belki temel çelişki de buradan kaynaklanmaktadır. Balkan Türkü, Çerkes/Abhaz, Boşnak, Arnavut, Türkmen vb. hepsi öz Türk ama önce Kürt ve sesi çıkmasa da ardından Arap o kadar Türk değil mi? Gagavuz akraba, Karamanlı ise mübadeleye girmiş, onun zamanında yoktu öyle şeyler, yararlanamadı garip. Hariciye’de Müslüman ülkeye yazılırken “bismillah” der gibi “kardeş” demek usuldendir de, NATO üyesi ülkeye yazarken “müttefik” diye girilmez söze.
Bulgaristan’daki, Yunanistan’daki Türkler gerçekten at sırtında Orta Asya’dan mı geldi? Değilse Orta Asya’dan gelenler kimlerdi? Ecdad Osmanlı sultanları İstanbul’un fethinin ardından “Kayser-i Rum” (“Roma İmparatoru”) ünvanını aldılar da “Türklerin Ulu Hakanı” gibi bir unvan iddiasında bulundular mı? Yavuz Sultan Selim’in Çaldıran’a gidiş ve dönüşünde onbinlerce Alevi Türkmeni -günümüzde olsa “ulusal güvenlik” veya “hikmet-hükümet” gerekçesiyle- kıydığını biliriz. Öncesinde Fatih Sultan Mehmet’in de Toros havalisindeki Türkmen beylerini (Avlonya doğumlu) Gedik Ahmet Paşa’ya ezdirdiğini, 1473 Otlukbeli’nde Akkoyunlu Türkmenleri yendiğini, daha öncesinde 1402 Ankara’da Yıldırım Beyazıt’ın kime karşı ve ne uğruna savaştığını pek düşünmez miyiz? Düşünsek, Türklüğün ecdad tarafından pek de makbul kabul edilmediği gibi bir sonuca varmak herhalde mümkün değil. Yahut aşağıdaki sadrazamların doğum yerlerine ilişkin görsele bakıp, ecdadın Müslüman Arap ve Kürdü değil de, devşirme veya değil Yunan’ı, Balkan kökenliyi daha işe yarar gördüğünü mü varsaymalı?
Demek ki o canlı çekişmeden doğan kurumlar demokrasinin güvencesi; vasisi değil, olmamalı. Aynı bağlamda, yine o çekişme bir demokrasi gelenek, göreneğini, kültürünü de yerleşikleştirip, halka yaygınlaştırıp, içkin kılıyor. Yönetim de bu demokratik süreçle etkinleşiyor. Yerindenleşmek de bu kapsamda, çoğulculaşmak da. Federasyon olmayan İspanya ve Fransa gibi üniter ulus devletler bu yöne yürüyerek birliklerini güvenceye almış, varlıkları tehlikeye düşmemiş. Resmi dilin yanı sıra anadilde eğitimde de, bölgelere, vilayetlere yetki aktarımında da bu yordam benimsenmiş. Yönelim hep yurttaşın mutluluğu, karar alma süreçlerine katılımı olmuş. Yönetim siyaseten de hukuken de hesap veregelmiş.
Orası öyle de, Kürtçülük veya İslâmcılık yapmayı demokratlık kisvesine büründürmenin ters takla girişimleri olduğu teslim edilmeli. Dincilik, dinbazlık, takiye demokrasiyle bağdaşmaz, silahlı mücadele ise hiç bağdaşmaz. Kimlikçilik demokrasiyi çürütür ama gerçek demokraside kimliklerin saklanması gerekmez. Demokratik devlet yurttaşın –kendi nasıl diyor ve diliyorsa o- kimliğinin güvencesidir. Devlet, hükümet, ülke, cumhuriyet, güçler ayrılığı, laiklik yüz yıldır çözememişiz bu kavramların anlamlarını. Oysa bir diğer laik cumhuriyet Fransa ilk ve orta öğretimde sınıfların duvarına bayrak değil, haç değil, (misal) De Gaulle’ün portresi değil, yalnızca ülke haritasını asıp, geçmiş işte: Bence anlam deryası.
Çoğulculuk bahsine girince dilin yanı sıra dine değinmemek olmaz. Bugün bizi yönetenlere bakılırsa İslâm’da çoğulluk ve reform anatema. Sanki Maturidi, Yesevi, Alevilik, Hanefilik, Şafilik gibi kişiler, kavramlar hiçbir anlam ifade etmiyor. Umman’daki İbadi’yle, Arnavutluk’taki Bektaşi, Magrip’teki Maliki’yle Afganistan’daki Hanbeli vs. tüm bir İslâm âlemi o zihinlerde doğrudan aynı Diyanet İşleri Başkanlığı’na bağlı. İkisi de Nakşibendi Şeyhi Halit el Bağdadi’nin halifelerinden Çerkes Şeyh Şamil “Kafkas Kartalı”, (1914’te Musul’da asılan) Kürt Şeyh Abdüsselam Barzani “hain”. Anadili Arapça olanla olmayanın kutsal kitapla kuracağı ilişki tıpatıp aynı. Ulusal değerlerimizden Mahzuni Şerif’in “ey Arapça okuyanlar, Allah Türkçe bilmiyor mu?” türküsünü duysalar, gülümsemek ve düşünmek yerine “tövbe estağfurullah” diyecekler sıkılı dişlerinin arasından tiksintiyle.
Madem vaziyet böyle, Hindu ve Hint Rishi Sunak nasıl İngiltere Başbakanı, üstelik düşünsel kökü monarşiye ve dine sadakate dayanan Muhafazakâr Parti (“Tory”) lideri? Sunak, soydaş mı akraba mı İngiliz düşünce dünyasında? Devletin temsili başı Kral Anglikan Kilisesi’nin de başıyken, yürütmenin başı Hindu başbakanla ilişkisi nasıl olacak? Sunak’ın Doğu Afrika’dan İngiltere’ye göçen ebeveyninden devraldığı Hint kimliği mi, henüz ilk kuşak İngilizliği mi önde? Yoksa Oxford’dan, Stanford’dan geçen yükseköğrenimi mi? Daha 2015’te milletvekili seçilmiş bugün 41 yaşındaki Sunak’a, beş sene sonra Maliye Bakanlığı, ondan iki sene sonra başbakanlık teslim etmek, o efsunkâr “liyakat” bakımından ne yana düşer usta?
Cumhuriyetin taşıyıcı sütunlarına otoriterlik, dincilik, vesayet gibi depremlere ve korozyona dayanıklı demokratik güçlendirme uygulayıp, temeli oturtabilsek, sağcılık solculuk yapmaya kaldığımız yerden devam edebileceğiz. Öylesi sağlıklı da olacak. Yoksa “Liyakatspor” diye renklerine gönül verilecek bir takım bulunmuyor. İmtiyazsız, sınıfsız bir kitle olunamayacağı gibi. Zaten demokrasilerde oyunun kuralı gereği ve oyun kurallarına uyarak pek çok takım lig şampiyonluğu için çekişmeli. Şu kulaklarımızı sürekli tırmalayan, bizleri sürekli geren, azarlayan o tanıdık uğultu sustuğunda, susarsa bir gün, sağduyu belki devreye girecek, karşılıklı konuşmaya başlayabileceğiz.
Sözü uzattığımın farkındayım. Masalcı amcanız yine kendi kendine zevzeklik etti, yüksek sesle hayıflanıp durdu. “Hafta sonu yazısıdır, olur öyle” deyip esner geçerseniz, hoşgörünüze kurban. Okur her zaman baştacı. İzninizle, “şuur ve tasavvur” diye kulaklarınıza fısıldar, kaçar ben.
Cumhuriyet Bayramı yürekten, damardan, coşkuyla kutlu olsun!
