Ekonomide pek çok gelişmenin yaşandığı 2023’te Türkiye, keskin bir değişikliğe giderek, faiz politikasını baştan aşağı değiştirdi. Bununla birlikte borsa yılın en çok konuşulan ekonomi konuları arasında yer aldı. Türkiye’nin ekonomi gündemi 2023’te nelere tanık oldu? Sizler için derledik.
Türkiye, 2023’e ekonomik olarak bir önceki yılın getirdiği yüklerle girdi. Uygulanan ekonomi politikaları sonucunda faiz yüzde 9’a kadar düşürüldü ancak bu süreçte enflasyon ve döviz rekor üstüne rekor kırdı. 2023’ün ikinci yarısından itibaren Türkiye’nin ekonomi politikası keskin bir şekilde değişti. Deprem, seçim, faiz, değişen ekonomi yönetimi, borsa, halka arzlar derken Türkiye’nin ekonomi gündemi 2023’te epey yoğun geçti.
Depremin maliyeti 100 milyar dolardan fazla
Türkiye, 2023’ün henüz ikinci ayında, 6 Şubat’ta büyük bir depremle sarsıldı. Kahramanmaraş merkezli depremler tam 11 ili vurdu. Depremlerde yaklaşık 51 bin kişi hayatını kaybetti.
Depremin Türkiye ekonomisine de büyük etkisi oldu. AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan depremden bir buçuk ay sonra, 20 Mart’ta Avrupa Birliği (AB) Deprem Bağışı Konferansı’nda konuştu. Erdoğan, “İlk hesaplarımıza göre, depremin yol açtığı yıkımın maliyetinin yaklaşık 104 milyar doları bulacağı anlaşılıyor. Bu çapta bir afetle ekonomik durumu ne olursa olsun hiçbir ülkenin tek başına mücadele etmesi mümkün değildir” dedi.
Birleşmiş Milletler (BM) Kalkınma Programı Türkiye sorumlusu Louisa Vinton da depremin Türkiye’ye ekonomik maliyetinin 100 milyar doları aşacağını söyledi.
Depremler borsayı da ciddi manada etkiledi. 8 Şubat’ta borsada işlemlerin durdurulması kararı alındı. Kararın ardından yapılan açıklamada borsanın beş iş günü kapalı olacağı ve 8 Şubat’taki işlemlerin iptal edileceği belirtildi.
Faiz sebep, enflasyon sonuç mu?
Türkiye, 2023’e yüzde 9 politika faiziyle girdi. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), şubata kadar faizde bir değişiklik yapmadı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, şubat başında TRT’deki konuşmasında faizin daha da düşmesi gerektiğini söyledi:
“Şu anda bizde faiz yüzde 9, bunu daha da düşüreceğiz. Benim inancım şu: Başbakanlığım döneminde faizi 4,6’ya indirdik, enflasyon da 6,4 gibiydi. Faiz ve enflasyon doğru orantılıdır. Faiz sebep, enflasyon neticedir. Buna inanmayanlar olabilir. Benim alanım ekonomi, neticesi de ortada.”
Medyascope'un haftalık e-bülteni
Andaç'a abone olun
Editörlerimizin derlediği öngörüler, analizler, Türkiye’yi ve dünyayı şekillendiren haberler, Medyascope’un e-bülteni Andaç‘la her çarşamba mail kutunuzda.
Ardından TCMB, 23 Şubat 2023’teki toplantısının ardından politika faizini 50 baz puan daha düşürerek yüzde 8,5’e indirdi.
Para Politikası Kurulu (PPK) açıklamasında şöyle denildi:
“Finansal piyasalarda artan belirsizliklere yönelik merkez bankaları tarafından geliştirilen yeni destekleyici uygulama ve araçlarla çözüm üretme gayretlerinin sürdüğü gözlenmektedir. Ayrıca finansal piyasalar, durgunluk risklerine karşı faiz artışı yapan merkez bankalarının faiz artırım döngülerini yakında sonlandıracağını beklentilerine yansıtmaktadır.”
50 baz puanlık indirim, yılın ilk ve son faiz indirimi oldu.
Ekonomi politikasında keskin değişim
14 ve 28 Mayıs seçimlerinden zaferle ayrılan Erdoğan, 3 Haziran’da mazbatasını alarak Meclis’te yemin edip göreve başladı. Erdoğan aynı gün Çankaya Köşkü’ndeki açıklamasıyla yeni kabinesini duyurdu.
Daha önce Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakanı ve Maliye Bakanı olarak görev yapan Mehmet Şimşek, yeniden ekonominin başına geçti. Böylece Şimşek beş yıl aranın ardından kabineye döndü.
Şimşek, 4 Haziran’da görevi Nureddin Nebati’den devraldı. Şimşek konuşmasında değişim sinyali verdi:
“Hükümetimizin temel hedefi toplumsal refahı artırmaktır. Türkiye’nin rasyonel bir zemine dönmekten başka çaresi kalmamıştır. Önümüzdeki dönemde bu hedefe ulaşmada, şeffaflık, sürdürülebilir yüksek büyüme için mali disiplinin tesis edilmesi, fiyat istikrarının sağlanması temel hedefimiz olacaktır. Orta vadede enflasyonun yeniden tek haneli rakamlara düşürülmesi her alanda öngörülebilirliğin artırılması ülkemiz için hayati önem taşımaktadır.”
İlk kadın Merkez Bankası Başkanı: Hafize Gaye Erkan
Ekonomi yönetimindeki bir başka önemli değişim ise 9 Haziran’da oldu. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın imzasıyla Resmî Gazete’de yayımlanan karara göre TCMB Başkanı Şahap Kavcıoğlu görevden alındı ve yerine Hafize Gaye Erkan atandı. Böylece Erkan, Türkiye’nin ilk kadın Merkez Bankası Başkanı oldu.
Erkan, 9 Haziran’da düzenlenen devir teslim töreni ile görevi Şahap Kavcıoğlu’ndan devraldı.
Erkan, yaptığı konuşmada son iki yıldaki hizmetleri için Kavcıoğlu’na teşekkür ederek, “Zorlu bir süreci ekibiniz ile yürüttünüz. Emekleriniz için teşekkür ediyoruz. Ülkemiz ve Merkez Bankası çalışanları adına desteğinizi, emeklerinizi ve hizmetlerinizi minnetle hatırlayacağımı bilmenizi isterim” dedi.
Asgari ücrete ara zam
Yüksek enflasyonla boğuşan Türkiye’de asgari ücrete Haziran 2023’te ara zam yapıldı. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan, 20 Haziran’da yeni asgari ücreti açıkladı. Yeni asgari ücret, temmuz ayından itibaren geçerli olmak üzere 11 bin 402 Türk Lirası (TL) oldu.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan şunları söyledi:
“Asgari Ücret Tespit Komisyonu çalışmalarımız işçi ve işveren taraflarının uzlaşması ile sonuçlanmıştır. Yeni asgari ücret tutarını açıklıyorum: 2023 yılının ikinci yarısında geçerli olacak brüt asgari ücret tutarı 13 bin 414 TL. Net asgari ücret tutarı 11 bin 402 TL olarak belirlenmiştir. Yaptığımız bu artışla yüzde 34 gibi enflasyon oranının hayli üzerinde refah payını içeren bir oranla ara zammı gerçekleştirmiş bulunuyoruz. Geçtiğimiz yılın ikinci yarısına göre de asgari ücreti yüzde 107 oranında artırmış bulunuyoruz.”
27 ay sonra ilk faiz artışı
TCMB, Hafize Gaye Erkan’ın başkanlığında ilk faiz kararını 22 Haziran’da açıkladı. Politika faizi, yüzde 8,5’ten yüzde 15’e çıkarıldı. PPK açıklamasında “gerektiği zamanda, gerektiği ölçüde parasal sıkılaştırmanın güçlendirileceği” belirtildi.
Yerel ve uluslararası finans kuruluşlarında, yeni politika faizinin yüzde 20 ila yüzde 40 arasında değişen oranlarda belirlenebileceği beklentisi oluşmuştu. TCMB’nin kararı, beklentilerin gerisinde kaldı. Ekonomistler ise faiz artışının tek başına döviz kuru ve enflasyonu tutmak için yeterli olmadığına ve yapısal reformlarla desteklenmesi gerektiğine dikkat çekti.
TCMB, 20 Temmuz’da Hafize Gaye Erkan başkanlığında faizi ikinci kez artırdı. 20 Temmuz’da yapılan PPK toplantısında faiz yüzde 17,5’e çıkarıldı.
PPK açıklamasında, enflasyondaki artış eğiliminin sürdüğü belirtildi. Açıklamada, “Kurul, vergi düzenlemeleri ve fiyatlama davranışlarındaki bozulmanın enflasyon üzerinde ilave olumsuz etki yapacağını öngörmektedir” cümlesi dikkat çekti.
Beklentileri karşılamayan faiz artırımının ardından enflasyonda keskin bir yükseliş oldu. TÜİK’e göre temmuz enflasyonu aylık yüzde 9,49 ve yıllık yüzde 47,83 oldu.
Böylece TÜİK, AKP iktidarının üçüncü en yüksek aylık enflasyonunu açıkladı.
Faiz, daha sonraki aylarda da artmaya devam etti. Türkiye, 2023 sonuna kadar faizi toplam 3 bin 400 baz puan yükseltti. Politika faizi, 21 Aralık 2023 itibarıyla yüzde 42,5.
KDV oranları artırıldı
Resmî Gazete’de 7 Temmuz’da yayımlanan kararlara göre yüzde 8 olan KDV oranları yüzde 10’a, yüzde 18 olan KDV oranları ise yüzde 20’ye yükseltildi. Noterlik harçları yüzde 50 zamlanırken, yurtdışından getirilen telefonların kayıt harcı 20 bin liraya yükseltildi.
Seçimlerden önce 29 Mart’ta çıkarılan cumhurbaşkanı kararı ile aralarında sabun, deterjan, tuvalet kağıdı, bebek bezi, kağıt havlu, peçete, bebek bezi, diş macunu, diş fırçası ve diş ipi gibi ürünlerde uygulanan KDV oranları yüzde 18’den 8’e düşürülmüştü. 7 Temmuz’da yayımlanan kararname ile oranlar üç ay aradan sonra yüzde 10’a çıkarıldı. Aynı şekilde yeme-içme sektöründe de yüzde 8 olan KDV, yüzde 10’a yükseldi.
Elektronik ürünler, otomobil, mobilya, beyaz eşya, otomobil, sigara ve alkol gibi ürünlerdeki yüzde 18’lik KDV oranı da alınan kararla yüzde 20’ye çıkarıldı.
KKM’den kademeli çıkış
Erdoğan tarafından 20 Aralık 2021’de dövizin hızını kesmek için duyurulan kur korumalı mevduat (KKM) sisteminden çıkış için ilk adım 20 Ağustos’ta atıldı. Merkez Bankası, KKM dönüşüm hedefi uygulamasına son verdiğini açıkladı.
Açıklamada şöyle denildi:
“Sadeleşme süreci kapsamında yabancı para mevduattan kur korumalı mevduata dönüşüm hedefi uygulamasına ve TL payına göre menkul kıymet tesis ve zorunlu karşılık uygulamasına son verilmiştir.
Yapılan düzenlemelerle Türk Lirası mevduatlar artarken, kur korumalı hesaplardan Türk Lirası mevduata geçiş sağlanarak kur korumalı mevduatın azaltılması gözetilmektedir.”
Borsada rekor yatırımcı
Borsa, Türkiye’nin ekonominin gündemini 2023’te en çok meşgul eden konulardan biri oldu, yatırımcı sayısı rekor kırdı. Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) Başkanı İbrahim Ömer Gönül, borsada yatırımcı sayısının 8,5 milyonu aştığını duyurdu.
- Borsadaki yatırımcı sayısı 7 milyonu geçti | Ekonomistler endişeli: “Geniş kitleler yıkımla karşı karşıya kalabilir”
- Halka arz çılgınlığı | Üç ayda 14 şirket halka arz oldu
15 Aralık itibarıyla bu yıl borsada tam 54 şirket halka arz oldu. Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) Başkanı Gönül, imalat sektöründen 19, enerji ve GYO’dan dokuz, finansal kuruluşlardan dört, tarımdan üç, diğer sektörlerden ise 10 şirketin halka arz olduğunu söyledi. Gönül, şirketlerin piyasadan 79,3 milyar TL fon sağladığını da aktardı.
Borsa İstanbul’da BİST 100 endeksi, 3 Ekim’de 8 bin 500 seviyesiyle zirveye ulaştı. Erdoğan’ın İsrail-Hamas savaşının başlamasından 19 gün sonra Hamas’ı “mücahitler grubu” olarak tanımlaması, borsada ciddi düşüşe sebep oldu.
Hamas’ın bir terör örgütü olmadığını söyleyen Erdoğan, “Ey İsrail, sen bir terör örgütü olarak görebilirsin çünkü bu Batı’nın sana borcu çok. Ama Türkiye’nin sana borcu yok. Hamas bir terör örgütü değil, topraklarını ve vatandaşlarını koruma mücadelesi veren bir kurtuluş ve mücahitler grubudur” dedi.
Konuşmanın ardından borsada gün içinde başlayan düşüş, yüzde 7’ye ulaştı. BİST 100 endeksi iki kez devre kesti.
Yıla 5 bin 500 seviyelerinden başlayan BİST 100 endeksi, 8 bin 500 ile zirveyi gördü, yıl sonu itibarıyla ise 7 bin 500 seviyelerinde.
OVP’de enflasyon hedefi yüzde 65’e çıkarıldı
Türkiye ekonomisi için 2023’teki önemli gelişmelerden biri de Orta Vadeli Plan’ın (OVP) açıklanmasıydı. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, 6 Eylül’de 2024-2026 dönemi OVP’yi açıkladı. 2023 yılı sonunda enflasyon beklentisi, TCMB’nin yüzde 58 olan tahminini aşarak yüzde 65’e çıktı.
OVP’ye göre yıl sonunda yüzde 4,4 oranında büyüme, yüzde 10,1 oranında işsizlik beklenirken, deprem harcamalarıyla birlikte 1 trilyon 633 milyar TL bütçe açığı öngörüldü.
Ayrıca OVP’de doların yıllık ortalama değerinin 2024’te 36,8 TL, 2025’te 43,9 TL ve 2026’da 47,8 TL olacağı öngörüldü.
Çalışan-çalışmayan emekli ayrımı tartışması
Cumhurbaşkanı Erdoğan, 9 Ekim’deki kabine toplantısının ardından “Emeklilerimize bir defaya mahsus olmak üzere 5 bin TL ödeme yapmayı kararlaştırdık” dedi.
Erdoğan, hem emekli olup hem de fiilen çalışmaya devam eden kişilerin düzenlemenin dışında kalacağını söyledi ve “Bu ödemeler kasım ayının ilk yarısı itibarıyla emeklilerimizin hesabına yatırılmış olacaktır” diye konuştu.
Yılbaşında emeklilerin durumunun gözden geçirileceğini söyleyen Erdoğan şöyle devam etti:
“Bu kararın hayırlı olmasını diliyorum. Türkiye büyüdükçe, güçlendikçe, zenginleştikçe ortaya çıkacak kaynağı milletimizin her kesimi ile paylaşma ilkemizi doğalgazdan, emekli maaşlarına kadar hayata geçirmeyi sürdüreceğiz.”
Erdoğan, 12,2 milyon emekliye yapılacak ödemelerin bütçeye maliyetinin 61 milyar TL’yi aşacağını söyledi. 5 bin TL’lik ikramiyenin sadece çalışmayan emeklilere verilmesi ise kamuoyunda tepkilere yol açtı.
Daha sonra 24 Kasım’da AKP Grup Başkanı Abdullah Güler, çalışan emekliye de 5 bin TL ikramiye verilmesine ilişkin Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın ilgili bakanlıklara çalışma talimatı verdiğini açıkladı. Güler, çalışan emeklilere ikramiye için “Kapsamı ve detayları çalışma sonrasında ortaya çıkacak” dedi.
Erdoğan, 29 Kasım’da partisinin TBMM Grup Toplantısı’nda konuştu. Cumhurbaşkanı Erdoğan, çalışan emeklilere bir defaya mahsus verilecek 5 bin TL ikramiyeyle ilgili şunları söyledi:
“Emeklilerimizin yükünü hafifletmek amacıyla hayata geçirdiğimiz 5 bin TL ödeme kararımızı çalışan emeklilerimize de teşmil ediyoruz. Çalışan tüm emeklilerimize tek seferlik ödememizi yapacağız. 4 milyon 689 bin emeklimizin hesaplarına 5 bin TL’yi yatıracağız.”
- Erdoğan’dan çalışan emekliye ikramiye talimatı
- Cumhurbaşkanı Erdoğan: “Emeklilerimize bir defaya mahsus 5 bin TL ödenecek”
- Çalışan emekliye de 5 bin TL ikramiye verilecek
Asgari ücret tartışmaları
Cumhurbaşkanı Erdoğan, asgari ücret görüşmeleri başlamadan önce bu yıl bir kez zam yapılacağını söyledi ve “Asgari ücret artışı zaten biliyorsunuz yıl içinde bir kezdir. Bir kez verilecek zamla bu iş biter. Bunun da sorumlusu birinci derecede Çalışma Bakanımız Vedat Işıkhan’dır. Biz vatandaşımızı bugüne kadar enflasyona ezdirmedik ve ezdirmeyiz. Ekonomi yönetimimiz bir yandan da enflasyonu dizginleyici adımlar attı, bunlar da sürüyor” dedi.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan da 2024’te asgari ücrete tek zam yapılacağını söyledi, “Geçen temmuz ekstraydı ama ihtiyaç hasıl olursa bir araya gelinebilir. Gelecek yıl inşallah enflasyonda gerileme olacak. Temmuzda ikinci bir toplantı yapmayacağız, ikinci zamma gerek olmayacak diye düşünüyoruz çünkü tüm parametreler iyi gidiyor” diye konuştu.
TÜRK-İŞ Genel Başkanı Ergün Atalay ise 24. Olağan Genel Kurulu’ndaki konuşmasında “senede tek zam” planına tepki gösterdi. Atalay, asgari ücretin “geçim ücreti” haline geldiğini dile getirdi, “Bakan ‘Bu sene bir defa zam olacak’ diyor. Hiç olmasın, zam da yapmayın para da vermeyin” dedi.
Atalay ayrıca asgari ücret pazarlığına sendikanın açlık sınırı olarak açıkladığı 14 bin 25 TL’den başlayacaklarını, bunun altındaki bir ücreti kabul etmeyeceklerini söyledi.
Asgari Ücret Komisyonu’nun ilk iki toplantısında ücretle ilgili ortak bir görüş çıkmadı. AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 27 Aralık’ta komisyon ile Beştepe’de görüştü. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan da görüşmenin ardından asgari ücreti açıkladı. Buna göre asgari ücret 17 bin 2 TL oldu.
